 Hoøa thöôïng W.
Rahula
Ñeå thaûo luaän vaán ñeà thöôøng ñöôïc nhieàu ngöôøi hoûi: söï khaùc nhau giöõa ñaïo Phaät Ñaïi thöøa vaø ñaïo Phaät Nguyeân thuûy laø gì? Ñeå hieåu ñöôïc ñieàu naøy chính xaùc, chuùng ta haõy oân laïi lòch söû cuûa ñaïo Phaät vaø tìm nguoàn goác cuûa ñaïo Phaät Ñaïi thöøa vaø ñaïo Phaät Nguyeân thuûy. Ñöùc Phaät ñaûn sanh vaøo theá kyû thöù saùu tröôùc coâng nguyeân. Ngaøi thaønh ñaïo naêm 35 tuoåi, 45 naêm thuyeát phaùp ñoä ñôøi vaø ngaøi nhaäp Níp-baøn naêm 80 tuoåi. Chaéc chaén ngaøi laø moät con ngöôøi coù nhieàu naêng löïc nhaát, ngaøy ñeâm thuyeát phaùp daïy ñaïo cho chuùng sanh, vaø Ngaøi chæ nguû coù hai giôø ñoàng hoà trong moät ngaøy. Ñöùc Phaät thuyeát phaùp giaûng ñaïo cho moïi taàng lôùp: vua chuùa, hoaøng töû, baø-la-moân, thöông gia, nhöõng ngöôøi cuøng ñinh, trí thöùc, vaø thöôøng daân lao ñoäng. Giaùo phaùp cuûa Ngaøi ñaùp öùng moïi nhu caàu taâm linh cuûa töøng ngöôøi. Nhöõng gì Ngaøi thuyeát giaûng ñöôïc goïi laø Phaät ngoân. Thôøi ñieåm ñoù khoâng coù choã naøo goïi laø Tröôûng laõo boä (Theravaøda) hay Ñaïi thöøa (Mahaøyana). Sau khi Ngaøi thaønh laäp giaùo hoäi Tyø Kheo taêng vaø Tyø Kheo ni, Ñöùc Phaät ñöa ra nhöõng nguyeân taéc giaùo ñieàu giôùi luaät ñeå baûo veä giaùo ñoaøn ñöôïc goïi laø Luaät (Vinaya). Nhöõng lôøi giaûng daïy cuûa Ngaøi bao goàm trong nhöõng baøi thuyeát phaùp cho chö Taêng Ni vaø Thieän nam Tín nöõ ñöôïc goïi laø Phaùp (Dhamma). Ñaïi Hoäi Keát Taäp Kinh Ñieån Laàn Thöù Nhaát Sau ba thaùng Theá Toân vieân tòch, nhöõng ñaïi ñeä töû cuûa ngaøi trieäu taäp moät ñaïi hoäi ôû thaønh Raøjagaha (Vöông xaù). Tröôûng laõo Kassapa (Ca-dieáp) truï trì ñaïi hoäi naøy. Coù hai vò raát quan troïng trong ñaïi hoäi naøy, caùc ngaøi thieân veà hai laõnh vöïc khaùc nhau - hai vò naøy truøng tuyeân laïi Phaùp vaø Luaät (Dhamma vaø Vinaya): ngaøi Ananda (A-nan-ña) laø vò ñeä töû haàu caän Ñöùc Phaät trong suoát 25 naêm, ngaøi coù trí nhôù sieâu vieät, coù theå ñoïc laïi nhöõng ñieàu Ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng; vaø ngaøi Upali (Öu-ba-ly) ñoïc laïi taát caû nhöõng giôùi luaät Ñöùc Phaät ñaõ ban haønh. Trong ñaïi hoäi keát taäp laàn thöù nhaát, chæ coù hai phaàn Phaùp vaø Luaät ñöôïc truøng tuyeân laïi. Maëc duø khoâng coù quan ñieåm khaùc nhau veà Phaùp (khoâng coù ñeà caäp ñeán Vi Dieäu Phaùp - Abhidhamma) nhöng chæ coù thaûo luaän moät ít vaán ñeà veà giôùi luaät. Tröôùc khi Theá toân vieân tòch, Ngaøi coù baûo Ñaïi Ñöùc Ananda raèng neáu Taêng giaø muoán söûa ñoåi moät ít giôùi luaät nhoû, thì caùc vò coù theå söûa ñoåi. Nhöng luùc ñoù ngaøi Ananda quaù u saàu vì Theá Toân saép vieân tòch maø ñoái vôùi Ananda thì ñieàu ñoù khoâng theå coù ñöôïc, neân ngaøi khoâng coù hoûi baäc Ñaïo sö giôùi naøo laø giôùi nhoû. Nhöõng thaønh vieân cuûa hoäi nghò khoâng ñoàng yù veà ñieàu giôùi luaät naøo laø giôùi nhoû, cuoái cuøng tröôûng laõo Kassapa quyeát ñònh raèng khoâng coù giôùi luaät naøo Theá Toân ñöa ra phaûi thay ñoåi, vaø ngaøi cuõng khoâng coù giôùi thieäu theâm giôùi luaät môùi naøo. Nhö vaäy khoâng coù lyù do chính ñaùng naøo ñeå thay ñoåi giôùi luaät. Tuy nhieân tröôûng laõo Kassapa nhaéc nhôû moät ñieàu: "Neáu chuùng ta thay ñoåi giôùi luaät, dö luaän quaàn chuùng seõ noùi raèng ñeä töû Sa Moân Gotama thay ñoåi giôùi luaät tröôùc khi Ngaøi hoûa taùng." Trong ñaïi hoäi, giaùo phaùp ñöôïc phaân chia thaønh nhöõng phaàn khaùc nhau vaø moãi phaàn ñöôïc aán ñònh cho moät vò tröôûng laõo vaø ñeä töû cuûa vò ñoù ñeå ghi nhôù. Sau ñoù giaùo phaùp ñöôïc truyeàn khaåu töø vò thaày ñeán ñeä töû. Giaùo phaùp ñöôïc ñoïc tuïng haèng ngaøy do bôûi nhöõng hoäi chuùng thöôøng xuyeân kieåm chöùng vôùi nhau ñeå baûo ñaûm raèng khoâng coù söï thieáu soùt hoaëc theâm bôùt naøo caû. Nhöõng nhaø söû hoïc coâng nhaän raèng truyeàn thoáng khaåu truyeàn thì ñaùng tin caäy hôn moät baûn baùo caùo do moät ngöôøi vieát veà moät söï kieän xaûy ra sau nhieàu naêm. Ñaïi Hoäi Keát Taäp Kinh Ñieån Laàn Thöù Hai Moät traêm naêm sau, ñaïi hoäi keát taäp kinh ñieån laàn thöù hai ñöôïc toå chöùc ñeå thaûo luaän moät soá vaán ñeà giôùi luaät. Sau ba thaùng Theá Toân vieân tòch khoâng coù söï thay ñoåi veà maët giôùi luaät bôûi vì trong suoát thôøi gian ñoù khoâng coù söï thay ñoåi veà maët kinh teá, chính trò vaø xaõ hoäi dieãn ra. Nhöng 100 naêm sau, moät soá chö tyø kheo thaáy nhu caàu caàn ñeå thay ñoåi nhöõng giôùi luaät nhoû. Nhöõng thaày tyø kheo chính thoáng baûo raèng khoâng coù ñieàu giôùi luaät gì caàn phaûi thay ñoåi trong khi nhöõng ngöôøi khaùc cöù nhaát ñònh söõa ñoåi moät soá ít giôùi luaät. Cuoái cuøng moät soá thaày tyø kheo rôøi boû ñaïi hoäi vaø thaønh laäp Ñaïi chuùng boä (Mahasanghika). Maëc duø goïi laø Ñaïi chuùng boä nhöng khoâng coù nghóa laø Ñaïi thöøa (Mahayana). Vaø trong ñaïi hoäi keát taäp laàn thöù hai, chæ coù thaûo luaän nhöõng vaán ñeà lieân quan vôùi giôùi luaät vaø khoâng thaáy noùi ñeán söï tranh luaän veà giaùo phaùp. Ñaïi Hoäi Keát Taäp Kinh Ñieån Laàn Thöù Ba Theá kyû thöù ba tröôùc coâng nguyeân, thôøi hoaøng ñeá Asoka, ñaïi hoäi keát taäp kinh ñieån laàn thöù ba ñöôïc toå chöùc ñeå thaûo luaän quan ñieåm khaùc nhau giöõa nhöõng vò tyø kheo khaùc phaùi. Trong ñaïi hoäi kyø naøy, söï khaùc nhau khoâng coøn haïn cheá veà maët giôùi luaät maø coøn lieân quan vôùi giaùo phaùp. Cuoái ñaïi hoäi, chuû toïa laø ngaøi Moggaliputta Tissa (Moäc-lieân Tu-ñeá) bieân soaïn moät quyeån saùch ñöôïc goïi laø Nhöõng Ñieåm Dò Bieät (Kathavatthu) ñeå baùc boû luaän thuyeát hoang töôûng, sai laàm cuûa moät soá boä phaùi. Giaùo phaùp ñöôïc ñaïi hoäi ñoàng yù vaø chaáp thuaän, goïi laø giaùo thuyeát Tröôûng laõo (Theravada). Taïng Vi Dieäu Phaùp ñöôïc keát taäp trong ñaïi hoäi naøy. Sau ñaïi hoäi keát taäp kinh ñieån laàn thöù ba, con trai vua Asoka, ngaøi Mahinda, mang Tam Taïng ñeán Tích Lan cuøng vôùi caùc Chuù Giaûi ñaõ ñöôïc ñaïi hoäi thöù ba truøng tuyeân laïi. Nhöõng kinh ñieån mang ñeán Tích Lan ñöôïc baûo quaûn cho ñeán ngaøy hoâm nay maø khoâng coù maát maùt moät trang naøo. Kinh ñieån ñöôïc vieát baèng tieáng Paøli, döïa vaøo ngoân ngöõ Ma-kieät-ñaø (Magadhi) do Ñöùc Phaät thuyeát giaûng. Khoâng coù ñieàu gì goïi laø Ñaïi thöøa ôû thôøi ñieåm ñoù. Söï Xuaát Hieän Cuûa Ñaïi Thöøa (Mahayana) Giöõa theá kyû thöù I tröôùc coâng nguyeân ñeán theá kyû thöù I sau coâng nguyeân, hai thuaät ngöõ Ñaïi thöøa (Mahayana) vaø Tieåu thöøa (Hinayana) xuaát hieän trong Dieäu phaùp lieân hoa kinh (Saddharma pundarika sutra). Khoaûng theá kyû thöù II sau coâng nguyeân, chöõ "ñaïi thöøa" daàn daàn ñöôïc ñònh nghóa roõ raøng hôn. Ngaøi Long Maõng (Nagarjuna) phaùt huy trieát hoïc ñaïi thöøa veà taùnh Khoâng vaø trong moät baûn kinh nhoû ñöôïc ngöôøi ta goïi laø Trung luaän thuyeát (Madhyamika-karika, coøn goïi laø Trung quaùn luaän) chöùng minh raèng vaïn phaùp ñeàu roãng khoâng. Khoaûng theá kyû thöù IV, Voâ Tröôùc (Asanga) vaø Theá Thaân (Vasubandhu ) saùng taùc moät soá taùc phaåm veà kinh ñieån Ñaïi thöøa. Sau theá kyû thöù I sau coâng nguyeân, nhöõng nhaø Ñaïi thöøa baét ñaàu taïo moät laäp tröôøng roõ raøng, vaø töø ñoù, hoï ñöa vaøo caùc danh xöng "ñaïi thöøa" vaø "tieåu thöøa". Chuùng ta khoâng neân nhaàm laãn Tieåu thöøa vôùi Tröôûng laõo boä (Theravada) bôûi vì nhöõng danh töø naøy khoâng ñoàng nghóa nhau. Phaät giaùo Tröôûng laõo boä truyeàn ñeán Tích Lan vaøo theá kyõ thöù III tröôùc coâng nguyeân, khi ñoù khoâng coù danh töø Ñaïi thöøa naøo caû. Boä phaùi Tieåu thöøa chæ phaùt trieån ôû AÁn ñoä vaø hieän höõu hoaøn toaøn ñoäc laäp, khoâng phaûi hình thöùc cuûa ñaïo Phaät hieän coù ôû Tích Lan. Ngaøy nay, boä phaùi Tieåu thöøa khoâng coøn toàn taïi ôû baát cöù nôi naøo treân theá giôùi. Do ñoù, naêm 1950, Hoäi Phaät giaùo Theá giôùi (World Fellowship of Buddhists, WFB), khai maïc ôû Colombo, nhaát trí quyeát ñònh raèng danh töø "tieåu thöøa" phaûi ñöôïc xoùa boû vì noù khoâng coù lieân quan gì vôùi ñaïo Phaät hieän dieän ngaøy nay ôû Tích lan, Thaùi lan, Mieán ñieän, Campuchia, Laøo v.v... Treân ñaây laø toùm löôïc veà lòch söû ñaïo Phaät Nguyeân thuûy, Ñaïi thöøa vaø Tieåu thöøa. Ñaïo Phaät Ñaïi Thöøa Vaø Ñaïo Phaät Nguyeân Thuûy Baây giôø, chuùng ta thöû tìm hieåu söï khaùc nhau giöõa ñaïo Phaät Ñaïi thöøa vaø ñaïo Phaät Nguyeân thuûy laø gì? Toâi nghieân cöùu ñaïo Phaät Ñaïi thöøa nhieàu naêm, vaø caøng nghieân cöùu toâi caøng thaáy haàu nhö khoâng coù baát cöù ñieàu gì khaùc nhau giöõa ñaïo Phaät Nguyeân thuûy vaø ñaïo Phaät Ñaïi thöøa veà maët giaùo lyù caên baûn. Caû hai ñeàu chaáp nhaän Ñöùc Phaät Thích Ca laø baäc ñaïo sö. Töù Thaùnh Ñeá trong caû hai tröôøng phaùi ñeàu gioáng nhau. Baùt Chaùnh Ñaïo trong caû hai tröôøng phaùi thì cuõng töông töï . Lyù Duyeân Khôûi trong caû hai tröôøng phaùi ñeàu gioáng nhau. Caû hai ñeàu khoâng chaáp nhaän tö töôûng veà thöôïng ñeá taïo ra theá gian naøy. Caû hai ñeàu chaáp nhaän Tam töôùng (Khoå, Voâ thöôøng, Voâ ngaõ) vaø Tam voâ laäu hoïc (Giôùi, Ñònh, Hueä) , khoâng coù baát kyø söï khaùc bieät naøo. Ñaây laø nhöõng giaùo lyù quan troïng nhaát cuûa Ñöùc Phaät vaø caû hai tröôøng phaùi ñeàu coâng nhaän. Cuõng coù moät soá ít ñieåm khaùc nhau. Hieån nhieân laø quan ñieåm veà Boà taùt. Nhieàu ngöôøi noùi raèng Ñaïi thöøa laø quaû vò Boà taùt daãn ñeán quaû vò Phaät, trong khi ñoù Nguyeân thuûy thì ñöa ñeán quaû vò A La Haùn. Toâi phaûi noùi raèng Ñöùc Phaät Toaøn giaùc, Ñoäc giaùc vaø Thinh vaên giaùc cuõng laø nhöõng vò A La Haùn. Kinh ñieån Ñaïi thöøa khoâng bao giôø söû duïng La Haùn thöøa. Hoï söû duïng ba thuaät ngöõ: Boà taùt thöøa, Duyeân giaùc thöøa vaø Thinh vaên thöøa. Theo truyeàn thoáng Nguyeân thuûy, ba quaû vò naøy ñöôïc goïi laø ba quaû Giaùc (Bodhi). Coù ngöôøi cho raèng Phaät giaùo Nguyeân thuûy thì ích kyõ bôûi vì daïy con ngöôøi phaûi tìm kieám söï cöùu roãi caù nhaân. Nhöng laøm sao moät ngöôøi ích kyõ coù theå giaùc ngoä ñöôïc? Caû hai tröôøng phaùi ñeàu chaáp nhaän coù ba Thöøa, hay ba Giaùc, vaø cuõng ñeàu coâng nhaän lyù töôûng Boà taùt laø cao quí nhaát. Tuy nhieân, Ñaïi thöøa ñaõ hö caáu nhieàu vò Boà taùt huyeàn bí. Trong khi ñoù, Phaät giaùo Nguyeân thuûy cho raèng Boà taùt laø moät con ngöôøi ôû giöõa chuùng ta, vaø Ngaøi hieán taëng troïn veïn ñôøi mình cho söï giaùc ngoä, chaéc chaén seõ trôû thaønh vò Phaät vì lôïi ích cuûa theá gian, vì haïnh phuùc cho ñôøi. Ba Haïng Phaät Coù ba haïng Phaät: Chaùnh ñaúng chaùnh giaùc (sammasambuddha), Ñoäc giaùc (paccekabuddha), vaø Thinh vaên giaùc (savakabuddha). Vieäc chöùng ñaéc Níp-baøn giöõa ba vò thì gioáng nhau. Chæ coù söï khaùc nhau laø Chaùnh ñaúng chaùnh giaùc coù nhieàu uy ñöùc vaø phaåm chaát hôn hai vò kia. Coù ngöôøi nghó raèng taùnh Khoâng do ngaøi Long Maõng noùi thì hoaøn toaøn laø giaùo lyù Ñaïi thöøa. Thaät ra, ngaøi caên cöù vaøo tö töôûng Voâ Ngaõ vaø Lyù Duyeân Khôûi, ñaõ coù saün trong kinh taïng Paøli. Moät laàn ñaïi ñöùc Ananda hoûi Ñöùc Phaät, "Ngöôøi ta noùi veà chöõ Khoâng, vaäy Khoâng laø gì? " Ñöùc Phaät traû lôøi, "Naøy Ananda, khoâng coù baûn ngaõ cuõng khoâng coù baát cöù ñieàu gì lieân quan vôùi baûn ngaõ treân ñôøi naøy. Do ñoù, theá gian laø voâ ngaõ." Tö töôûng naøy do ngaøi Long Maõng ñöa ra khi oâng vieát quyeån saùch "Madhyamika-karika" (Trung quaùn luaän) noåi tieáng cuûa mình. Trong Phaät giaùo Ñaïi thöøa, beân caïnh tö töôûng taùnh Khoâng coøn coù yù nieäm "Taøng thöùc" voán ñaõ coù nguoàn goác trong kinh taïng nguyeân thuûy. Nhöõng ngöôøi Ñaïi thöøa chæ khai trieån theâm caùc khaùi nieäm naày ñeå taïo döïng neàn trieát hoïc vaø taâm lyù hoïc saâu thaúm./. (Nguyeân taùc: ‘Theravada - Mahayana Buddhism’, Gems of Buddhist Wisdom, Buddhist Missionary Society, Kuala Lumpur, Malaysia, 1996) Bình
Anson hieäu ñính, 23-05-2000.
|