Gia Tueä

 Ñöùc Thích Ca Maâu Ni ñaõ vì moät ñaïi nguyeän lôùn lao, moät loøng töø voâ löôïng maø khöôùc töø moïi haïnh phuùc, quyeàn uy, tieän nghi vaät chaát ñeå caàu ñaïo giaøi thoaùt. Vaø cuõng vôùi ñaïi taâm ñaïi nguyeän aáy, sau khi chöùng ñöôïc ñaïo quaû Voâ thöôïng Boà ñeà, Ngaøi ñaõ daâng hieán thôøi gian cho coâng cuoäc haèng hoùa ñoä sanh. Ñöùc Theá Toân ñaõ chu du khaép ñaát nöôùc AÁn Ñoä thôøi xa xöa aáy, töø cöïc Baéc döôùi chaân nuùi Hymalaya, ñeán cöïc Nam beân ven soâng Gange (soâng Haèng).

 Ñöùc Theá Toân ñaõ daønh nhöõng tuaàn leã ñaàu tieân ñeå chieâm nghieäm ñeán giaùo phaùp thaäm thaâm vi dieäu maø Ngaøi ñaõ chöùng ñaéc, vaø thoï höôûng phaùp laïc maø quaû phuùc mang ñeán. Phaùp Cuù kinh, keä soá 153-154, ñaõ ghi laïi moät trong nhöõng Phaät ngoân ñaàu tieân Ngaøi ñaõ thoát leân trong thôøi gian naøy:

 Lang thang bao kieáp soáng
 Ta tìm nhöng khoâng gaëp
 Ngöôøi xaây döïng nhaø naøy
 Khoå thay, phaûi taùi sanh
 OÂi! Ngöôøi laøm nhaø kia
 Nay ta ñaõ thaáy ngöôi
 Ngöôi khoâng laøm nhaø nöõa
 Ñoøn tay ngöôi bò gaãy
 Keøo coät ngöôi bò tan
 Taâm ta ñöôïc tòch dieät
 Tham aùi thaûy tieâu phong

 Caâu kinh nhö moät lôøi ca khaûi hoaøn, moâ taû söï chieán thaéng veû vang röïc rôõ sau cuoäc chieán ñaáu noäi taâm thaàm laëng gian nan. OÂng thôï töôïng tröng cho aùi duïc, voâ minh, phieàn naõo luoân aån saâu kín trong moãi con ngöôøi, nay ñaõ bò phaùt hieän.

 Ñöùc Phaät cuõng ñaõ ñeå laïi cho theá gian moät baøi hoïc luaân lyù ñeïp ñeõ, ñoù laø söï toû loøng tri aân saâu sa ñoái vôùi caây boà ñeà che naéng che möa cho Ngaøi trong suoát thôøi gian taàm ñaïo. Ñöùc Theá Toân ñaõ ñöùng caùch moät khoaûng xa ñeå chieâm baùi ñaïi thoï suoát trong moät tuaàn. Sau naøy, nôi ñaây vua Asoka (A Duïc) döïng leân moät thaùp kyû nieäm goïi laø Animisalocana Cetiya, nay vaãn coøn.

 Ñöùc Theá Toân ñaõ suy nghó ñeán giaùo lyù giaûi thoaùt saâu kín, khoù thaáy, khoù chöùng, tòch tònh cao thöôïng, sieâu lyù luaän, ly duïc, voâ ngaõ maø Ngaøi ñaõ chöùng ñaéc; coøn chuùng sanh thì luoân chìm saâu vaøo aùi duïc, ñònh kieán, chaáp ngaõ vôùi nhieàu thuû tröôùc... Laøm theá naøo ñeå con ngöôøi deã daøng chaáp nhaän giaùo lyù aáy? Vaø roài, vôùi trí tueä cuûa baäc giaùc ngoä, Ñöùc Theá Toân ñaõ quan saùt theá gian vaø thaáy raèng: "Coù haïng chuùng sinh ít nhieãm buïi ñôøi, nhieàu nhieãm buïi ñôøi; coù haïng ñoän caên, lôïi caên; coù haïng thieän taùnh, aùc taùnh; coù haïng deã giaùo hoùa, khoù giaùo hoùa... Nhö trong hoà sen xanh, hoà sen hoàng, hoà sen traéng, sanh ra döôùi nöôùc, lôùn leân döôùi nöôùc, khoâng vöôn leân khoûi maët nöôùc, ñöôïc nuoâi döôõng döôùi nöôùc; coù loaïi sanh ra döôùi nöôùc, lôùn leân döôùi nöôùc, vöôn leân khoûi maët nöôùc, khoâng bò nöôùc thaám öôùt..." (Trung Boä I). Vaø nhö vaäy, vôùi hình aûnh nhöõng caønh sen vöôn ra khoûi maët nöôùc, nhöõng caønh ôû löng chöøng, nhöõng caønh ôû saâu trong loøng nöôùc v.v... ñaõ gôïi leân trong Theá Toân veà caên cô baát ñoàng cuûa moïi ngöôøi. Coù nhöõng caên cô thaáp nhö caùnh sen ôû ñaùy hoà, coù nhöõng caên cô trung bình nhö nhöõng caùnh sen ôû löng chöøng nöôùc, cuõng coù nhöõng caên cô cao coù theå tieáp thu troïn veïn giaùo phaùp cuûa Ngaøi nhö nhöõng caønh sen ñaõ nhoâ ra khoûi maët nöôùc. Duø soáng trong nghieäp quaû baát ñoàng, nmoãi chuùng sanh ñeàu coù haït gioáng giaùc ngoä, nhö hoa sen duø soáng trong buøn tanh hoâi, vaãn toûa höông thôm ngaùt.

 Vôùi ba laàn thænh caàu vaø phaùt khôûi thieän nguyeän hoä trì giaùo phaùp cuûa Phaïm Thieân, Ñöùc Theá Toân quyeát ñònh gioùng leân tieáng troáng Phaùp vaø baét ñaàu thöïc hieän söù maïng cuûa mình. Ngaøi tuyeân boá vôùi theá gian, vôùi loaøi ngöôøi, vôùi coõi trôøi vaø vôùi taát caû, con ñöôøng ñaïo cöùu khoå vaø dieät khoå, con ñöôøng daãn ñeán coõi baát sanh baát dieät, coõi Nieát baøn ñaõ ñöôïc khai môû: "Cöûa baát töû roäng môû, cho nhöõng ai chòu nghe..." (Trung Boä I). Vaø baùnh xe Phaùp baét ñaàu chuyeån vaän.

 I. Baøi phaùp ñaàu tieân

- Ngoâi Tam Baûo ñöôïc hình thaønh - Khôûi ñaàu Giaùo hoäi Phaät giaùo Sau khi quyeát ñònh truyeàn baù ñaïo lyù cöùu khoå cho muoân loaøi, Ñöùc Phaät duøng tueä nhaõn quan saùt theá gian xem ai laø ngöôøi coù cô duyeân ñeå hoùa ñoä tröôùc, vaø Ngaøi nghó ngay ñeán hai vò thaày cuõ cuûa mình laø Alara Kaølama vaø Uddaka Ramaputta, nhöng caû hai ñaõ qua ñôøi caùch ñoù khoâng laâu. Ñöùc Theá Toân nghó ñeán naêm ngöôøi baïn ñoàng tu khoå haïnh ñaõ rôøi boû Ngaøi tröôùc kia, ñang ôû taïi vöôøn Nai (Loäc Uyeån) - Benares (Baranaøsi) vaø leân ñöôøng ñi ñeán ñoù.

 Baøi Phaùp ñaàu tieân

 Taïi ñaây, baøi Phaùp ñaàu tieân, baøi giaûng veà Töù dieäu ñeá (Töù Thaùnh ñeá) ñöôïc Ñöùc Theá Toân chæ baøy roõ raøng. Nghe xong, toân giaû Kodanna (Kieàu Traàn Nhö) chöùng quaû Tu Ñaø Hoaøn. Ñöùc Theá Toân thu nhaän naêm toân giaû laøm caùc ñeä töû xuaát gia ñaàu tieân - vaø theá laø ngoâi Tam baûo ñaõ ñöôïc hình thaønh.

 Ñeå ñaùnh daáu söï kieän ñaùng ghi nhôù naøy, veà sau ngöôøi ta ñaõ bieåu tröng noù vôùi hình aûnh baùnh xe vôùi hai con nai hai beân. Hai con nai bieåu töôïng cho ñòa ñieåm thuyeát phaùp (Loäc Uyeån) vaø baùnh xe Dhamma Cakka töùc laø baùnh xe phaùp - "phaùp luaân". Caû ñaàu ñeà baøi khi ñöôïc giaûng laø: Dhamma Cakkappavattana, coù nghóa laø Chuyeån Phaùp Luaân (chuyeån baùnh xe phaùp).

 Noäi dung kinh Chuyeån Phaùp Luaân

 Ñöùc Theá Toân môû ñaàu baèng lôøi khuyeân caùc tu só khoâng neân maéc vaøo hai cöïc ñoan: moät laø ñam meâ thuù vui duïc laïc theá gian, vì noù giaû taïm, nhaát thôøi, taàm thöôøng, ngaên caûn moïi tieán boä taâm linh; cöïc ñoan thöù hai laø khoå haïnh eùp saùt, noù laøm moûi meät tinh thaàn, meâ môø trí tueä. Vaø Ngaøi khuyeán taán hoï neân theo con ñöôøng trung ñaïo daãn tôùi moät cuoäc soáng thanh tònh, trí tueä, saùng suoát, giaûi thoaùt toái haäu. Ñoù laø con ñuôøng ñaïo 8 chaùnh - Baùt chaùnh ñaïo: 1. Chaùnh tri kieán: thaáy bieát chaân chaùnh, 2. Chaùnh tö duy: suy nghó chaân chaùnh, 3. Chaùnh ngöõ: noùi naêng chaân chaùnh, 4. Chaùnh nghieäp: haønh ñoäng chaân chaùnh, 5. Chaùnh maïng: sinh soáng chaân chaùnh, 6. Chaùnh tinh taán: sieâng naêng chaân chaùnh, 7. Chaùnh nieäm: nhôù nghó chaân chaùnh, 8. Chaùnh ñònh: taäp trung tö töôûng chaân chaùnh.

 Vaø boán Thaùnh ñeá ñöôïc Ñöùc Phaät giaûng tieáp theo, doù laø chaân lyù veà söï Khoå (Khoå ñeá), chaân lyù veà nguyeân nhaân cuûa söï Khoå (Taäp ñeá), chaân lyù veà söï dieät Khoå (Dieät ñeá) vaø chaân lyù veà con ñöôøng dieät Khoå (Ñaïo ñeá).

 Sau khi nghe Ñöùc Theá Toân giaûng baøi phaùp thöù hai coù ñaàu ñeà Anttalakkhana Sutta (kinh Voâ ngaõ töôùng), baøn veà thuyeát Voâ ngaõ (khoâng coù caùi ta), raèng naêm uaån laø voâ thöôøng, neáu ai thoaùt khoûi tham aùi thì ra khoûi taùi sanh, ñöôïc giaûi thoaùt, naêm toân giaû Kodanna, Vappa, Bhaddhiya, Mahaønaøma vaø Assaji laàn löôït chöùng quaû A La Haùn. Baáy giôø laø thaùng Vesaøkha (giöõa thaùng 4 vaø 5 döông lòch), ñaàu muøa kieát haï. Giaùo hoäi cuûa Ñöùc Theá Toân an cö muøa möa ñaàu tieân taïi ñaây.

 Giaùo hoùa oângYasa (Ya Xaù)

 Gaàn Benareøs, coù con trai cuûa moät ngöôøi trieäu phuù teân laø Yasa. Chaùn cuoäc ñôøi xa hoa phuù quí taàm thöôøng voâ vò cuûa theá gian, chaøng tìm ñeán ñöùc Phaät; sau khi nghe phaùp ñaõ xin xuaát gia vaø chaúng bao laâu chöùng quaû vò A La Haùn. Cha cuûa Yasa treân ñöôøng ñi tìm con cuõng ñeán vöôøn Nai thính phaùp vaø xin quy y. OÂng trôû thaønh ñeä töû taïi gia ñaàu tieân cuûa Ñöùc Phaät. Taïi nhaø cuûa Yasa, meï vaø vôï cuûa chaøng cuõng quy y Tam baûo. Boán ngöôøi baïn thaân cuûa Yasa laø Vimala, Subhaøhu, Punnaji vaø Gavampati cuõng nhö hôn 50 baïn khaùc töø caùc gia ñình vaø ñòa phöông gaàn xa nghe tin Yasa xuaát gia, cuõng laïy cha meï, töø giaõ gia ñình xin theo chaân Ñöùc Phaät, vaø sau moät thôøi gian ñeàu ñaéc Thaùnh quaû.

 Ñoaøn taêng só thuyeát phaùp ñaàu tieân

Luùc baáy giôø, Ñöùc Theá Toân ñaõ coù 60 ngöôøi ñeä töû ñeàu laø A La Haùn. Ngaøi quyeát ñònh ñöa hoï ñi khaép nôi ñeå truyeàn baù chaùnh phaùp. Tröôùc khi hoï leân ñöôøng, Ngaøi ñaõ ñoäng vieân, keâu goïi caùc ñeä töû raèng:

 "Naøy caùc Tyø kheo! Nhö Lai ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt heát moïi raøng buoäc theá gian vaø xuaát theá gian (caùc coõi trôøi). Caùc oâng cuõng vaäy... Naøy caùc Tyø kheo, haõy ñi vì lôïi laïc cuûa nhieàu ngöôøi, vì haïnh phuùc cuûa soá ñoâng, vì loøng laân maãn ñoái vôùi theá gian, vì lôïi laïc, vì haïnh phuùc cuûa trôøi vaø ngöôøi. caùc oâng haõy ñi, nhöng ñöøng ñi hai ngöôøi cuøng moät höôùng, haõy ñi moãi ngöôøi moät ngaõ, haõy truyeàn baù chaùnh phaùp. Naøy caùc Tyø kheo, chaùnh phaùp toaøn thieän ôû phaàn ñaàu, phaàn giöõa cuõng nhö phaàn cuoái, caû trong yù töù vaø lôøi vaên. Haõy tuyeân boá veà cuoäc soáng toaøn thieän vaø thanh tònh... Chính Nhö Lai cuõng ñi, Nhö Lai seõ ñi veà höôùng Uruve laø ôû Sanaønigaøma ñeå hoaèng döông giaùo phaùp. Haõy phaát leân ngoïn côø cuûa baäc thieän trí, haõy truyeàn daïy giaùo phaùp cao sieâu, haõy mang laïi söï toát ñeïp cho ngöôøi khaùc; ñöôïc vaäy, laø caùc oâng ñaõ hoaøn taát nhieäm vuï" (Mahavagga, 19-20).

 Ñöùc Phaät khoâng khuyeân taát caû moïi ngöôøi neân rôøi boû ñôøi soáng gia ñình ñeå xuaát gia, trôû thaønh ngöôøi soáng khoâng nhaø cöûa, khoâng taøi saûn, söï nghieäp. Moät ngöôøi cö só cuõng coù theå soáng ñôøi cao ñeïp thích öùng vôùi giaùo phaùp vaø ñaéc quaû Thaùnh. Cha meï vaø vôï cuûa Yasa laø nhöõng ngöôøi tu taïi gia ñaàu tieân böôùc theo daáu chaân cuûa Ñöùc Phaät, taát caû ñeàu tieán trieån ñaày ñuû veà tinh thaàn vaø thaønh töïu ñaïo quaû Tu Ñaø Hoaøn.

 Laàn ñaàu tieân trong lòch söû theá giôùi, Ñöùc Phaät vaø 60 ngöôøi hoïc troø chöùng quaû A La Haùn toå chöùc thaønh moät taêng ñoaøn nhöõng tu só khaát thöïc khoâng coù truù xöù nhaát ñònh, khoâng coù cuûa caûi vaät chaát naøo khaùc ngoaøi taám aùo vaøng che thaân vaø moät bình baùt ñeå khaát thöïc nuoâi thaân. Trong möa naéng, trong söông gioù, laøng maïc hay phoá thò, röøng nuùi hay ñoàng hoang ñeàu coù daáu chaân cuûa nhöõng con ngöôøi thuyeát giaûng veà ñaïo lyù cöùu khoå vaø ñôøi soáng thanh haïnh vaø töï mình neâu göông saùng veà cuoäc soáng thanh tònh vaø giaûi thoaùt. Ñoù laø söï nghieäp, laø noäi dung chuû yeáu cuûa Taêng ñoaøn ñaàu tieân do Ñöùc theá Toân ñích thaân thaønh laäp vaø chæ ñaïo.

 Coù theå noùi, ñaây laø söï khôûi ñaàu cuûa Giaùo hoäi Phaät giaùo.

 II. Hoùa ñoä roäng lôùn vaø cuøng khaép

 Söù maïng hoùa ñoä - con ñöôøng giaùo hoùa cuûa Ñöùc Theá Toân thaät voâ cuøng naëng neà vaø khoù khaên, nhöng vôùi loøng bi maãn roäng saâu, tinh thaàn bình ñaúng trieät ñeå vaø moät yù chí duõng maõnh voâ song, Ñöùc Theá Toân ñaõ tuøy theo caên cô cuûa moïi ngöôøi maø duøng nhieàu phöông tieän thieän xaûo giaùo hoùa, nhö moät baäc y vöông ñaõ tuøy beänh maø cho thuoác, ñaõ hoaøn thaønh söù maïng thieâng lieâng moät caùch vieân maõn vaø ñaõ ñeà ra moät con ñöôøng giaùo duïc thaät môùi laï trong lòch söû nhaân loaïi.

 Caûm hoùa ba anh em oâng Kassapa (Ca Dieáp) - Giaùo chuû thaàn löûa.

 Sau khi saùu möôi vò Tyø kheo moãi ngöôøi ñi veà moät höôùng, Ñöùc Theá Toân cuõng ñi veà höôùng Uruvela. Doïc ñöôøng, trong moät khu röøng nhoû, Ñöùc Phaät ñaõ hoùa ñoä cho 30 thanh nieân ñang vui ñuøa cuøng vôï cuûa hoï vaø moät kyõ nöõ ôû trong röøng.

 Gaàn Uruvela (Öu Laâu Taàn Loa) coù ba anh em Kassapa: Uruvela Kassapa, Nadi Kassapa vaø Gaya Kassapa. Ba anh em oâng laø nhöõng ngöôøi coù danh voïng lôùn ôû Magadha, ñaëc bieät laø ngöôøi anh caû Uruvela Kassapa; oâng naøy thôø thaàn löûa vaø töï cho mình ñaõ chöùng quaû A La Haùn troï qua ñeâm vaø bò coá yù thu xeáp cho ôû caên phoøng thôø thaàn löûa coù moät con raén chuùa raát ñoäc vaø döõ tôïn, Ñöùc Phaät ñaõ haøng phuïc con raén thieâng naøy, ngoaøi suy nghó cuûa oâng Uruvela Kassapa. Tin raèng chính Ñöùc Phaät laø ngöôøi ñaõ chöùng quaû Thaùnh, chöù khoâng phaûi laø mình, ba anh em oâng Kassapa vaø 1.000 ñeä töû ñeàu xin xuaát gia theo Phaät.

 Sau ñoù, Ñöùc Phaät ñaõ ñeán Gaøya Siraø, caùch Uruvela khoâng xa laém. Chính nôi ñaây Ñöùc Theá Toân ñaõ thuyeát giaûng kinh Aditthapariyaøya Sutta (baøi kinh Löûa Chaùy, vôùi chuû ñeà: theá gian laø toøa nhaø chaùy röïc baèng ngoïn löûa tham, saân, si, sanh, giaø, beänh, cheát, saàu bi, khoå naõo vaø thaát voïng). Caùc Tyø kheo coù maët ñeàu ñaéc quaû A La Haùn.

 Khi vöøa thoaùt ly gia ñình ñi taàm ñaïo, Ñöùc Phaät coù luùc ñaõ nguï taïi Paøndavapabbata. Vua Bimbisaøra (Taàn Baø Sa La - Bình Sa Vöông) laáy laøm caûm kích tröôùc töôùng maïo oai nghi vaø tö caùch trang nghieâm, sang troïng, khieâm toán, ñaõ cho ngöôøi doø hoûi lai lòch. Sau khi bieát ñöôïc chí nguyeän cuûa vò Thaùi töû ñaày huøng taâm naøy, ñöùc vua xin Ngaøi haõy trôû laïi vieáng thaêm vöông quoác Magadha (Ma kieät ñaø) do vua cai trò, khi chöùng ñaïo quaû.

 Nhôù lôøi höùa xöa, Ñöùc Theá Toân cuøng treân 1.000 ñeä töû A La Haùn töø Gaøya ñeán Raøiagaha (Vöông xaù), thuû phuû cuûa vöông quoác Magadha giaøu maïnh. Vaø taïi ñaây, vua Bimbisaøra hieåu ñöôïc giaùo phaùp cao dieäu lieàn chöùng Sô quaû vaø xin quy y Taâm baûo cuøng daân chuùng tinh xaù roäng lôùn coù teân laø Veluvanaraøma (Truùc Laâm tinh xaù) gaàn thaønh Raøjagaha. Coù theå coi ñaây laø töï vieän ñaàu tieân ra ñôøi, vaø vua Bimbisaøra laø vò thí chuû ñaàu tieân trong haøng vua chuùa. taïi tinh xaù yeân tónh nhöõng aøy, Ñöùc Phaät vaø ñaïi chuùng ñaõ nhaäp haï moät laàn 3 naêm lieân tieáp vaø ba haï khaùc, xa caùch nhau.

 Thaâu nhaän Saøriputta (Xaù Lôïi Phaát) vaø Moggallaøna (Muïc Kieàn Lieân)

 Gaàn Raøjagaha coù moät laøng teân Upatissa, coøn coù teân laø Naølaka, Saøriputta - moät chaøng trai thoâng minh - laø ngöôøi ôû laøng naøy. Vì xuaát thaân ôû moät gia ñình quyeàn quyù nhaát laøng, neân chaøng coøn ñöôïc goïi laø Upatissa.

 Cuøng vôùi ngöôøi baïn thaân ôû laøng Kolita teân goïi Moggallaøna, coù chung moät nhaän thöùc raèng taát caû nhöõng thuù vui vaät chaát ñeàu taïm bôï, troáng roãng vaø voâ vò. Hai chaøng trai quyeát ñònh töø boû gia ñình, lang thang ñi tìm chaân lyù vaø thoï giaùo vôùi ñaïo só Saønjaya, ngöôøi coù raát nhieàu ñoà ñeä. Nhöng do khoâng thoûa maõn vôùi giaùo lyù cuûa vò thaày höõu danh naøy vaø sau ñoù laø nhieàu ñaïo só khaùc, caû hai chia tay nhau vaø theà heïn raèng: Neáu ai tìm ra con ñöôøng ñaïo giaûi thoaùt tröôùc, seõ cho ngöôøi kia hay.

 Trong moät dòp baát ngôø, Ngaøi Saøriputta ñaõ xuùc ñoäng maïnh tröôùc phong thaùi giaûi thoaùt, traàm tónh, sieâu phaøm ñang ñi trì bình moät caùch thong dong ñeå giaùo hoùa moïi ngöôøi ôû thaønh Raøjagaha cuûa Ngaøi Assaji (Maõ Thaéng, Thuyeát Thò). Cho raèng ñaây haún  laø baäc A La Haùn, hay cuõng laø ngöôøi ñang treân con ñöôøng daãn ñeán ñaïo giaùc ngoä, Saøriputta ñaõ - ñôïi cô hoäi vaø lieàn ñaûnh leã, thöa hoûi: "Kính baïch Toân giaû! Caùc caên cuûa Ngaøi thaät bình thaûn, an tònh. maøu da cuûa Ngaøi thaät trong saùng. Vì sao Ngaøi thoaùt ly theá tuïc? Ai laø ñaïo sö cuûa Ngaøi? Giaùo lyù cuûa Ngaøi laø gì?".

 Tröôùc nhöõng caâu hoûi chaân thaät, khieâm toán vaø söï khaån khoaûn yeâu caàu cuûa Saøriputta, ngaøi Assaji ñaõ ñoïc toùm taét giaùo lyù maø Ngaøi ñaõ hoïc ôû Ñöùc Theá Toân baèng baøi keä:

 "Caùc phaùp do nhaân duyeân sanh.
 Duyeân aáy Nhö Lai ñaõ chæ roõ,
 vaø daïy phöông phaùp ñeå chaám döùt,
ñoù laø giaùo phaùp cuûa baäc Ñaïi Sa moân".

 Theo lôøi giao heïn, Saøriputta lieàn thoâng tin cho baïn thaân. Moggallaøna cuõng ñaõ chöùng Sô quaû. Do lôøi tha thieát yeâu caàu cuûa caû hai, Ñöùc Phaät ñaõ nhaän hai oâng vaøo Taêng ñoaøn taïi tinh xaù Veluvana vôùi caâu noùi ñôn giaûn: "Etha, Bhikkhave!" (Haõy ñeán ñaây, caùc Tyø kheo!). Nöûa thaùng sau, Saøriputta chöùng quaû A La Haùn, nhaân nghe baøi kinh Vedanaø Pariggha maø Ñöùc Phaät giaûng cho ñaïo só Dighnakha. Ngaøi Moggalaøna ñaõ chöùng quaû aáy tröôùc ñoù moät tuaàn. Vôùi cô duyeân lôùn, Ñöùc Phaät ñaõ trieäu taäp Taêng chuùng vaø tuyeân boá hai vò laø Thöôïng thuû trong Taêng ñoaøn.

 Töø ñaáy, hai Ngaøi thöôøng thay maët Theá Toân ñeå höôùng daãn Taêng chuùng. Ñaây laø thôøi ñieåm ñaùnh daáu söï phaùt trieån lôùn maïnh cuûa Giaùo hoäi Phaät giaùo, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñöùc Theá Toân.

 III. Ñöùc Phaät vaø thaân quyeán

 Hay tin ngöôøi con yeâu daáu trí tueä ñaõ thaønh ñaïo vaø ñang thuyeát phaùp giaùo hoùa noåi danh taïi Raøjagaha, ñöùc vua Suddhodana noùng loøng gaëp maët, lieàn töùc toác sai nhieàu söù giaû ñeán thænh Ñöùc Phaät veà Kapilavatthu. Nhöng chín laàn ra ñi laø chín laàn söù giaû ñeàu ôû xin xuaát gia vôùi Ñöùc Phaät. Vò söù giaû thöù möôøi laø Kaøludaøyi, voán laø baïn thaân cuûa Ñöùc Phaät khi coøn laø Thaùi töû, ñeán nôi nghe phaùp cuõng xin xuaát gia vaø cuõng chöùng Thaùnh quaû nhö nhöõng vò söù giaû tröôùc, nhöng oâng Kaøludaøyi ñaõ chuyeån ñeán Ñöùc Phaät lôøi yeâu caàu ñöôïc gaëp maët cuûa vò vua giaø yeáu.

 Sau 2 thaùng, Ñöùc Theá Toân vaø ñaïi chuùng ñaõ veà ñeán Kapilavatthu. Tröôùc ñaïo phong cuûa Ñöùc Phaät, vua Suddhodana ñaõ cuùi ñaàu kính leã laàn thöù ba. Vaø sau khi Ñöùc Theá Toân thuyeát phaùp laàn thöù nhaát, ñöùc vua ñaõ chöùng Sô quaû, vaø ñaït quaû thöù hai (Sakkadagami, Tö ñaø haøm, Nhaát Lai) khi nghe baøi phaùp keá tieáp. Laàn thöù ba khi nghe baøi phaùp coù teân Dhammapala Jaøtaka (Trì Phaùp Tuùc Sanh truyeän, soá 447), ñöùc vua ñaéc quaû Anagami (A na haøm, Baát Lai). Vôùi baøi phaùp naøy, di maãu Pajapati Gotami ñaõ chöùng quaû Sotapana (sô quaû).

 Sau naøy treân giöôøng beänh, vua Suddhodana laïi ñöôïc Ñöùc Phaät veà thaêm vaø giaûng phaùp cho nghe. Ñöùc vua sau 7 ngaøy taän höôûng phaùp laïc vaø ñaéc quaû A La Haùn, ñaõ baêng haø trong ñònh tónh. Naêm aáy, Ñöùc Phaät ôû tuoåi 40 vaø ñang an cö laàn thöù naêm. Cuõng trong haï thöù naêm naøy, Giaùo hoäi Ni ñöôïc thaønh laäp. Vaø ôû haï thöù baûy, Ñöùc Phaät ñaõ leân cung trôøi Tusita (Ñao Lôïi) thuyeát phaùp ñoä chö Thieân vaø hoaøng haäu Maya.

 Coâng chuùa Yasodhara (Da Giu Ñaø La)

 Sau khi Thaùi töû rôøi boû cung vaøng, coâng chuùa Yasodhara cuõng boû heát ñoà trang söùc, maëc y vaøng cuûa ngöôøi tu só, vaø trong khoaûng 6 naêm tröôøng ñaõ thuûy chung, taän tình nuoâi daïy ñöùa con ñoäc nhaát Raøhula ñeán tuoåi lôùn khoân.

 Nghe vua cha taùn döông ñöùc haïnh cuûa naøng daâu, Ñöùc Theá Toân ñaõ giaûng kinh Candakinnara Jaøtaka vaø noùi theâm raèng: "Khoâng phaûi chæ kieáp cuoái cuøng naøy, maø trong nhöõng tieàn kieáp, coâng chuùa cuõng ñaõ töøng baûo veä, kính moä vaø thuûy chung vôùi Nhö Lai".

 Sau khi vua Suddhodana qua ñôøi, di maãu Pajaøpati xuaát gia laøm Tyø kheo ni, coâng chuùa cuõng ñöôïc xuaát gia vaø ñaéc quaû A La Haùn sau ñoù. Trong haøng Ni chuùng, coâng chuùa laø ngöôøi coù thaàn thoâng baäc nhaát. baø nhaäp Nieát baøn naêm 78 tuoåi. Trong kinh Apadana coøn ghi laïi nhöõng caâu keä do baø giaûng thuyeát.

 Caäu beù Raøhula (La Haàu La)

 Raøhula sinh ra ñuùng ngaøy maø Thaùi töû quyeát ñònh thoaùt ly theá tuïc. Caäu beù tröôûng thaønh trong caûnh khoâng cha, ñöôïc oâng noäi vaø baø meï nuoâi döôõng. Khi leân baûy tuoåi, cuõng ñuùng vaøo ngaøy thöù 7 Ñöùc Theá Toân löu laïi queâ nhaø, Raøhula luoân quaán quyùt beân chaân Ñöùc Phaät, nuõng nòu ñoøi gia taøi nhö lôøi meï daën. Ñöùc Phaät quyeát ñònh giao "Thaát thaùnh taøi" [1] cho caäu beù baèng caùch nhaän caäu vaøo Taêng ñoaøn vaø trao cho ngaøi Saøriputta daïy doã.

 Thaät khoù töôûng töôïng moät caäu beù leân baûy coù theå soáng ñôøi soáng cao thöôïng cuûa baäc xuaát traàn thöôïng só. Nhöng Sa di Raøhula vöøa thoâng minh ñaëc bieät, vöøa bieát vaâng lôøi chuyeân caàn tu hoïc. Kinh ghi raèng moãi saùng vò Sa Di treû naøy daïy thaät sôùm, boùc moät naém caùt tung leân vaø nguyeän: "Mong raèng ngaøy hoâm nay ta hoïc ñöôïc nhieàu nhö bao nhieâu caùt ñaây... ".

 Moät trong nhöõng baøi kinh noåi tieáng maø Ñöùc Phaät ñích thaân daïy cho Raøhula laø baøi Ambalatthika Rahulovada Sutta, nhaán maïnh veà taàm quan troïng cuûa söï chaân thaät, phöông phaùp phaûn tónh ñeå dieät tröø moïi yù nieäm, lôøi noùi, haønh ñoäng baát thieän.

 Naêm leân 18 tuoåi, moät laàn cuøng Ñöùc Phaät ñi khaát thöïc, phong ñoä vaø oai nghi quí phaùi cuûa hai vò tu só xem töïa nhö thôùt ngöï töôïng doõng daïc cuøng ñi vôùi töôïng con ngoan hieàn, nhö thieân nga cuûa vua daét con loäi treân maët hoà trong ngöï uyeån, nhö hoå chuùa oai phong cuøng huøm con laãm lieät. Caû hai Ngaøi ñeàu coù thaân hình ñeïp ñeõ, caû hai ñeàu thuoäc  doøng doõi quí toäc töø khöôùc ngai vaøng caát böôùc ra ñi. Trong luùc chieâm ngöôõng Theá Toân, Raøhula naûy leân yù nieäm nghó veà thaân hình ñeïp ñeõ cuûa mình vaø Ñöùc Phaät. Bieát ñöôïc yù töôûng ñoù, Ñöùc Theá Toân ñaõ noùi baøi keä baát huû "N'etam mama (caùi naøy khoâng phaûi cuûa ta); N'eso'ham'asmi (caùi naøy khoâng phaûi laø ta); Na me so attataø (caùi naøy khoâng phaûi töï ngaõ cuûa ta)" ( Xem Anattalakkhana Sutta, baøi II.)

 Vaø sau khi nghe kinh Cuøla Raøhulovaøda Sutta, Raøhula chöùng quaû A La Haùn. Ngaøi nhaäp dieät tröôùc caû Ñöùc Phaät vaø Ngaøi Saøriputta. Ngaøi noåi tieáng laø ngöôøi toân troïng kyõ luaät. Baïn beø thaân goïi Ngaøi "Raøhula may maén", vì ñôøi Ngaøi coù ñöôïc hai dieãm phuùc: laø con cuûa Ñöùc Phaät vaø chöùng ngoä ñöôïc chôn lyù; nhö trong keä Theragaøthaø (Tröôûng Laõo keä), Ngaøi ñaõ ñeà caäp ñeán ñieàu aáy.

 Ngaøi Ananda (A Nan)

 Con cuûa hoaøng thaân Amitodana, em trai vua Suddhodana, Ananda laø anh em chuù baùc vôùi Ñöùc Phaät. OÂng sanh ra mang laïi nieàm hoan hæ cho hoaøng toäc, neân ñöôïc ñaët teân laø Ananda (Khaùnh Hyû). Hai naêm sau khi Phaät thaønh ñaïo, oâng xuaát gia cuøng vôùi caùc thanh nieân cuûa doøng hoï Sakya laø Anurudha, Bhaddiya, Bhagu, Kimbala vaø Devadatta. Khoâng bao laâu, oâng chöùng Sô quaû khi nghe baøi phaùp cuûa Ñaïi ñöùc Puna Mantaøniputta.  Naêm Ñöùc Theá Toân 55 tuoåi, vôùi 8 ñieàu thænh caàu maø oâng ñöa ra laø: 1. Ñöùc Phaät khoâng ban cho Ngaøi nhöõng boä y maø thieän tín daâng cho Ñöùc Phaät; 2. Khoâng ban cho Ngaøi nhöõng vaät thöïc maø thieän tín daâng cho Ñöùc Phaät; 3. Cho pheùp khoâng ôû chung tinh thaát vôùi Ñöùc Phaät; 4. Khoâng cho pheùp Ngaøi ñi theo ñeán nôi thí chuû chæ thænh Ñöùc Phaät; 5. Ñöùc Phaät hoan hyû ñeán nôi maø thí chuû chæ thænh Ngaøi ñeán; 6. Hoan hyû cho pheùp Ngaøi tieáp daãn nhöõng ngöôøi töø phöông xa ñeán ra maét Phaät; 7. Hoan hyû cho Ngaøi thöa hoûi moãi khi coù ñieàu hoaøi nghi; 8. Hoan hyû giaûng laïi baøi phaùp maø Ñöùc Phaät giaûng khi Ngaøi khoâng coù maët. Ñöôïc Ñöùc Phaät chaáp thuaän voùi yù nghóa cuûa noù, vaø giöõa ñaïi chuùng, oâng ñöôïc cöû laøm thò giaû Ñöùc Theá Toân suoát 25 naêm tröôøng sau ñoù. OÂng laøm coâng vieäc cuûa mình thaät taän tuïy. Kinh ghi raèng, ñeâm ñeâm Ñaïi ñöùc Ananda tay caàm gaäy, tay caàm ñuoác ñi chung quanh tònh thaát cuûa Ñöùc Phaät 9 laàn, ñeå Ngaøi khoûi bò quaáy raày.

 Toân giaû Ananda coù moät trí nhôù toát laï luøng; oâng ghi nhôù khoâng boû soùt taát caû caùc baøi phaùp cuûa Ñöùc Phaät, cuõng nhö cuûa moät soá caùc ñeä töû lôùn cuûa Ngaøi, maø oâng ñöôïc nghe qua. Khi coù moät Baø la moân hoûi Toân giaû nhôù ñöôïc bao nhieâu baøi kinh, Toân giaû traû lôøi laø ñöôïc 82.000 baøi cuûa Ñöùc Phaät vaø 2.000 cuûa caùc Toân giaû khaùc thuyeát.

 Ñöùc Phaät ñaõ taùn thaùn 5 ñöùc haïnh cuûa Toân giaû Ananda laø hoïc uyeân baùc, trí nhôù tuyeät haûo, kieân ñònh, saên soùc chu ñaùo vaø öùng xöû toát.

 Maõi sau khi Ñöùc Theá Toân nhaäp dieät, Toân giaû Ananda môùi chöùng quaû A La Haùn, tröôùc moät ngaøy Ñaïi hoäi keát taäp kinh ñieån laàn thöù nhaát xaûy ra, trong khi nghieâng mình naèm xuoáng. Kinh saùch ghi raèng, Ngaøi laø vò A La Haùn ñoäc nhaát ñaéc quaû ngoaøi luùc ñi, ñöùng, naèm, ngoài. Toân giaû maát naêm 120 tuoåi.

 IV. Dì maãu Maha Pajapati Gotami xuaát gia
- Giaùo hoäi Ni giôùi ra ñôøi

 Ñöôïc goïi laø Maha Pajaøpati bôûi vì caùc nhaø tieân tri thôøi baáy giôø cho raèng veà sau baø seõ caàm ñaàu moät ñaùm ñoâng ngöôøi. Con trai baø laø Nandaø, em moät cha khaùc meï vôùi Thaùi töû Siddhattha, cuõng ñöôïc Ñöùc Theá Toân ñoä cho xuaát gia khi chaøng trai naøy ñang toå chöùc 3 ñaïi leã quan troïng: keát hoân, phong töôùc vaø khaùnh thaønh cung ñieän môùi.

 Tuy coâng boá raèng nöõ giôùi cuõng coù theå chöùng 4 Thaùnh quaû (baø Maha Pajaøpati ñaõ chöùng Sô quaû, nhö ñaõ noùi ôû tröôùc), nhöng con ñöôøng tu haønh soáng khoâng gia ñình, kheùp mình vaøo khuoân khoå cuûa giaùo phaùp vaø giôùi luaät cuõng nhö söù maïng hoaèng hoùa ñoä sanh thaät laém gian nan, khoù nhoïc, vôùi baûn taùnh meàm yeáu vaø deã caûm xuùc, phuï nöõ khoù ñaûm ñöông noãi traùch nhieäm thieâng lieâng, cao caû laãn naëng neà cuûa moät söù giaû Nhö Lai. Vì theá maø sau khi vua Suddhodana baêng haø, di maãu duø 3 laàn baïch xin xuaát gia, Ñöùc Theá Toân vaãn töø choái khoâng neâu lyù do.

 Maõi ñeán khi baø cuøng nhieàu meänh phuï phu nhaân cuûa doøng Sakya xuoáng toùc, ñaép y vaøng, ñi boä töø Kapilavatthu ñeán Vesaøli, ñoaïn ñöôøng gian khoå daøi khoaûng 200 caây soá, ñoâi chaân söng phoàng, thaân theá laám lem caùt buïi, ñeán beân tinh xaù Ñöùc Phaät khoùc than. Vaø chính nhôø Toân giaû Ananda thay maët hoï vaøo caàu thænh Ñöùc Theá Toân ñeán laàn thöù tö, Ngaøi môùi chaáp thuaän cho di maãu cuøng caùc baø ñöôïc soáng ñôøi soáng xuaát gia, vôùi ñieàu kieän phaûi chaáp haønh 8 ñieàu qui ñònh cho moät ngöôøi nöõ trong Taêng ñoaøn. Khi nghe Ananda thuaät laïi 8 ñieàu aáy, baø Maha Pajaøpati cuøng caùc vò trong ñoaøn ñeàu hoan hyû ñoàng yù, vaø theá laø Giaùo hoäi Ni giôùi ñöôïc thaønh laäp.

 Khi öng thuaän cho Ni giôùi ñöôïc gia nhaäp vaøo Giaùo hoäi. Ñöùc Phaät cuõng ñaõ löu yù ñaïi chuùng nhieàu vaán ñeà. Ngaøi daïy raèng: "Naøy Ananda, trong ngoâi nhaø naøo nhieàu nöõ giôùi vaø ít ñaøn oâng thì aên troäm deã loït vaøo. Cuõng döôøng nhö theá, neáu haøng phuï nöõ soáng trong phaùp vaø luaät cuûa Nhö Lai thì giaùo phaùp thieâng lieâng khoù duy trì laâu. Cuõng nhö ngöôøi ñaép ñeâ beân moät hoà nöôùc roäng lôùn cho nöôùc khoâng traøn qua, ta cuõng vaäy, cheá ra Baùt kænh phaùp cho caùc Tyø kheo ni ñeå hoï tuaân thuû troïn ñôøi".

 Trong moät toå chöùc xaõ hoäi quy moâ naøo, ta cuõng thaáy vì toân troïng vaø baûo veä quyeàn lôïi cuûa moät giôùi, moät ñoái töôïng caù bieät naøo ñoù maø ôû trong nhöõng nguyeân taéc soáng, laøm vieäc luoân coù nhöõng khoaûn öu tieân daønh rieâng cho hoï. Ñöùc Phaät ñaõ khoâng laøm giaûm suy giaù trò cuûa haøng phuï nöõ, maø coøn laø vò giaùo chuû ñaàu tieân trong lòch söû nhaân loaïi ñaõ thaønh laäp moät ñoaøn theå, moät toå chöùc, moät giaùo hoäi cho nöõ giôùi vôùi ñaày ñuû phaùp vaø giôùi luaät. AÁn Ñoä ñöông thôøi vôùi nhieàu toân giaùo, nhöng khoâng coù moät ñoaøn theå nöõ giôùi naøo ñöôïc sinh hoaït nhö vaäy.

 Ít laâu sau, baø Tyø kheo ni Maha Pajaøpati ñaéc A La Haùn. Kinh Therigaøthaø (Tröôûng laõo Ni keä) coøn ghi raát nhieàu teân vaø caùc baøi keä do caùc Tyø kheo ni chöùng thaùnh quaû saùng taùc.

 V. OÂng Devadatta (Ñeà baø ñaït ta) vaø nhöõng ngöôøi choáng ñoái

 Maëc daàu gia coâng kieán taïo haïnh phuùc giaûi thoaùt cho moïi ngöôøi vôùi moät chuû yù tuyeät ñoái tinh khieát vaø hoaøn toaøn baát vuï lôïi, cuõng nhö khoâng coù moät söï phaân bieät naøo giöõa giaø ngheo, quyeàn quyù, maït haïng, trí thöùc hay u meâ, Ñöùc Phaät luoân phaûi ñöông ñaàu vôùi nhieàu söï ñoái nghòch maõnh lieät treân con ñöôøng chu du hoaèng hoùa. Ngaøi bò chæ trích nghieâm khaéc, bò ñoái xöû taøn teä, chöûi maéng vaø taán coâng moät caùch taøn baïo. Keû ñoái nghòch laø nhöõng ngöôøi theo caùc heä thoáng toân giaùo chuû tröông nhöõng nghi thöùc dò ñoan, taïo ra phong tuïc voâ ích, coù haïi ñeán xaõ hoäi vaø ngaên chaën söï tieán boä cuûa tinh  thaàn, hoaëc laø nhöõng keû coù tham voïng thaáp heøn, vò kæ. Trong aáy, Devadatta laø moät ñieån hình lôùn nhaát.

 OÂng laø con vua Suppabuddha vaø hoaøng haäu Pamitaø, moät ngöôøi coâ cuûa Ñöùc Phaät: coâng chuùa Yasodharaø laø chò oâng. OÂng xuaát gia cuøng moät löôït vôùi Ñaïi ñöùc Ananda vaø caùc thanh nieân hoaøng toäc Sakya, tuy khoâng chöùng quaû Thaùnh naøo, nhöng laïi gioûi thaàn thoâng vaø ñöôïc vua Ajaøtasattu (A Xaø Theá) uûng hoä toái ña veà moïi maët. Thôøi gian ñaàu xuaát gia, oâng coù neáp soáng göông maãu, cao thöôïng ñeán ñoä ngaøi Saøriputta ñaõ ca ngôïi taøi ñöùc cuûa oâng khaép Pajaøgaha. Veà sau, danh lôïi traàn theá ñaõ laøm oâng thoái chuyeån, trôû neân ngöôøi soáng ñoài truïy, taø haïnh, taø kieán; duø vaäy, oâng coù raát ñoâng ngöôøi uûng hoä. Khi nieân thoï Ñöùc Phaät ñaõ cao, oâng yeâu caàu Ngaøi giao quyeàn laõnh ñaïo taêng giaø, nhöng Ñöùc Phaät ñaõ töø choái.

 OÂng tìm caùch xuùi giuïc Thaùi töû Ajaøtasattu (A xaø theá) gieát vua cha laø Bimbisaøra ñeå naém toaøn quyeàn bính vaø cuøng aâm möu haõm haïi Ñöùc Phaät. Sau ñoù, caùc xaï thuû ñöôïc thueâ ñeå gieát Ñöùc Phaät ñeàu ñöôïc caûm hoùa thaønh ñeä töû. Devadatta töï thaân ra tay, baèng caùch ñaåy moät taûng ñaù lôùn töø treân söôøn nuùi Gijihakuta (Linh Thöùu) xuoáng ngay Ñöùc Phaät khi Ngaøi ñi ngang qua. May thay, taûng ñaù aáy va vaøo moät taûng ñaù khaùc, vôõ ra nhieàu maûnh vaø chæ moät maûnh vuïn laøm chaân Ngaøi ræ maùu, vaø löông y Jìvaka (nhaø giaûi phaãu ñaïi taøi cuûa thaønh Rajaøgaha, ngöôøi chaêm soùc söùc khoûe cho Ñöùc Phaät vaø ñaïi  chuùng) ñaõ coù maët lieàn sau ñoù. Möu ñoà baát thaønh, Devadatta laïi chuoác röôïu maïnh cho voi döõ Naølaøgin vaø xua noù chaïy thaúng ñeán ngay Ñöùc Phaät, nhöng voi cuõng bò ñöùc töø bi cuûa Theá Toân caûm hoaù.

 Daàn daàn maát heát uy tín, dö luaän leân tieáng maïnh meõ, vua Ajaøtasattu boû rôi, Devadatta chuyeån qua moät möu toan coù veû hoøa bình hôn. OÂng neâu ra 5 yeâu caàu ñoái vôùi söï sinh hoaït cuûa Taêng ñoaøn, vôùi noäi dung raèng: Tyø kheo phaûi soáng troïn ñôøi trong röøng, phaûi soáng döôùi goác caây, maëc vaûi vuïn löôïm ôû nghóa ñòa, soáng baèng khaát thöïc vaø aên chay troïn ñôøi. Ñöùc Phaät ñaõ ñöa ra caâu traû lôøi raát töï do daân chuû, khoâng baét buoäc moät caù nhaân naøo phaûi tuaân theo ñieàu aáy.

 Cuoái ñôøi khoâng coøn moät ai uûng hoä, Devadatta rôi vaøo nhöõng ngaøy ñen toái. Laâm beänh traàm kha, vôùi loøng aên naên voâ haïn, oâng mong muoán ñöôïc gaëp Ñöùc Theá Toân laàn cuoái cuøng, nhöng khoâng coøn kòp nöõa, chæ thoát ra caâu quy y Phaät vaø truùt hôi thôû sau cuøng.

 VI. Nhöõng ñaïi hoä phaùp

 Ngaøi Anathapindika (Caáp coâ ñoäc)

 Vò thí chuû quan troïng nhaát thôøi Ñöùc Phaät taïi tieàn phaûi keå ñeán laø oâng Sudatta, ngöôøi Savatthi. Chuyeân laøm töø thieän xaõ hoäi, nuoâi döôõng chu caáp cho nhöõng ngöôøi quan quaû coâ ñôn, neân oâng laïi ñöôïc moïi ngöôøi taëng cho danh hieäu Tröôûng giaû Anathapindika (Caáp Coâ Ñoäc - giuùp ñôõ, trôï caáp cho nhöõng ngöôøi coâ ñôn, hiu quaïnh). Moät laàn coù vieäc, oâng ñeán thaønh Raøjagaha, nghe anh reå ñang chuaån bò hoâm sau ñoùn Ñöùc Phaät quang laâm. Danh töø Phaät - Buddha (ngöôøi tænh giaùc) khieán oâng caûm thaáy moät söï thay ñoåi laï luøng trong loøng. "Vaên kyø thinh" ñaõ laâu, nay laïi saép ñöôïc "kieán kyø hình", nhöng khoâng theå chôø ñôïi ñeán ngaøy mai; nhö coù moät chuyeän gì thoâi thuùc, ngay ñeâm khuya, oâng baêng röøng ñeán nôi Sitavara ra maét Ñöùc Phaät vaø ñöôïc caûm ñoä töø aáy.

 Vôùi lôøi thaùch thöùc nöõa ñuøa nöõa thieät cuûa Thaùi töû Jeta (Kyø Ñaø), oâng ñaõ ñem nhöõng ñoàng tieàn vaøng loùt ñaày maët ñaát trong khu vöôøn cuûa Jeta. Loøng tín thaønh cuûa oâng ñaõ gaây ñöôïc loøng ngöôõng moä cuûa Thaùi töû Jeta ñoái vôùi Ñöùc Phaät. Sau ñoù, hieäp vôùi nhöõng taøng caây do Jeta cuùng, oâng xaây döïng tinh xaù Jetavana (Kyø Vieân) daâng leân Ñöùc Phaät. Chính nôi ñaây, Ñöùc Theá Toân traûi qua 19 laàn an cö kieát haï. Phaàn lôùn nhöõng baøi phaùp cuõng ñöôïc hình thaønh ôû ngoâi tinh xaù naèm ôû Savatthi naøy, vaø noù ñöôïc nhaän bieát nhôø qua caâu kinh "Xaù Veä, Kyø Thoï, Caáp Coâ Ñoäc Vieân..." (nöôùc Savatthi, caây cuûa Jeta vaø vöôøn oâng Anathapindika). Caùc baøi phaùp lieân quan ñeán haøng cö só ñeàu do coâng cuûa oâng thöa hoûi. Trong moät baøi phaùp noùi veà haïnh boá thí, Ñöùc Phaät ñaõ daïy raèng, cuùng döôøng choã aên, choã ôû cho chö Taêng laø taïo nhieàu coâng ñöùc; nhöng quy y Tam baûo coù coâng ñöùc hôn, vaø cao hôn laø nghieâm trì nguõ giôùi. Coâng ñöùc cao hôn giöõ giôùi laø thieàn quaùn vaø töø bi taâm. Nhöng coâng ñöùc toái thöôïng phaûi laø phaùt trieån tueä giaùc, theå nhaäp chôn nhö, thaáy ñöôïc thaät töôùng cuûa caùc phaùp - Vipassanaø (Minh saùt tueä) - (Taêng Chi IV).

 Cuõng töø gia ñình oâng tröôûng giaû naøy, Ñöùc Phaät ñaõ giaûng daïy phaùp phaân chia 7 loaïi vôï trong cuoäc soáng kieán taïo haïnh phuùc gia ñình löùa ñoâi. Moät baøi phaùp raát tinh teá, thieát thöïc; moät baøi hoïc giaùo duïc ñaày taâm lyù cho caû xaõ hoäi ngaøy nay vaø mai sau.

 Baø Visaøkhaø

 Vò nöõ thí chuû lôùn nhaát phaûi ñeà caäp ñeán ñaàu tieân laø baø Visaøkhaø, con gaùi trieäu phuù Dhananjaya vaø baø Summanaø Devi; oâng noäi baø cuõng laø trieäu phuù teân Mendaka. Baø xaây cuùng tinh xaù Pubbasama, cuõng ôû Saøvathi (6 muøa an cö ñaõ dieãn ra ôû ñaây). Laø ngöôøi phuï nöõ ñöôïc 5 ñieàu dieãm phuùc: toùc, da, xöông, voùc daùng vaø söùc khoeû tuyeät haûo, baø coøn laø ngöôøi coâng, dung, ngoân, haïnh veïn toaøn, saùng suoát trong coâng vieäc theá gian cuõng nhö trong phaïm vi tinh thaàn ñaïo ñöùc. Baø Visaøkhaø ñoùng moät phaàn quan troïng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau lieân quan ñeán sinh hoaït Taêng ñoaøn. Coù laàn Phaät daïy baø ñi hoøa giaûi nhöõng moái baát ñoàng giöõa caùc Tyø kheo ni. Ñoâi luùc baø thænh caàu Ñöùc Phaät khai cheá moät vaøi giôùi caám cho Taêng Ni.

 Cha choàng baø laø trieäu phuù Migaøra, voán laø tín ñoà thuaàn thaønh cuûa Nigantha Nataputta, giaùo chuû ñaïo Jain - ñaïo loõa theå. Baø ñaõ khuyeán duï caû gia ñình beân choàng quy y Tam baûo vaø nhieàu ngöôøi ñaõ chöùng quaû. Baø qua ñôøi khi ñaõ thoï 120 tuoåi.

 Vua Pasenadi (Ba Tö Naëc)

 Ngaøi ñaïi vöông Bimbisaøra nhö ñaõ noùi ñeán ôû phaàn tröôùc, vaø ngöôøi con keá vò laø vua Ajaøtasattu, sau khi caûi aùc tuøng thieän ñaõ trôû neân moät vò ñaïi hoä phaùp, moät thieän tín loãi laïc, coù coâng hoã trôï moïi maët cho cuoäc keát taäp Tam taïng laàn I. Moät ñaïi thí chuû nöõa trong haøng vua chuùa phaûi keå ñeán laø vua Pasenadi, trò vì xöù Kosala, coù thuû phuû laø Savatthi (Xaù Veä). Tu vieän Rajakamara laø do vua cho xaây cuùng leân Ñöùc Phaät vaø ñaïi taêng. Hoaøng haäu Malika, vôï cuûa vua, laø ngöôøi kheùo höôùng daãn phu quaân cuûa mình treân con ñöôøng ñaïo ñöùc, quy y Tam baûo. Baø ñaõ khuyeân vua neân tham vaán vôùi Ñöùc Phaät ñeå hieåu yù nghóa 16 côn moäng hôn laø gieát haïi nhieàu sinh maïng ñeå teá leã caàu an theo lôøi caùc ñaïo só Baø La Moân.

 Samyutta Nikaya (kinh Töông Öng) coù troïn moät chöông mang töïa laø Kosala Samyutta, laø chöông Ñöùc Phaät giaûng cho vua nghe. Trong nhöõng baøi phaùp aáy coù nhöõng yù ñöôïc nhaán maïnh nhö: 1. Ñaùnh giaù moät ngöôøi khoâng phaûi laø chuyeän ñôn giaûn; 2. Neân coi troïng phuï nöõ nhö coi troïng nam giôùi: "Itthì hi'pi ekacciyaø seyyaø" (Trong haøng phuï nöõ coù ngöôøi coøn toát hôn nam giôùi). Vôùi xaõ hoäi AÁn Ñoä thôøi aáy, phuï nöõ khoâng bao giôø ñöôïc kính neå xöùng ñaùng, lôøi noùi cao quyù cuûa Ñöùc Phaät thaät laø moät khích leä lôùn lao cho nöõ giôùi; 3. Khoâng neân coi thöôøng giôùi treû (nhö Thaùi töû coøn treû, con raén coøn beù, ngoïn löûa nhoû vaø Tyø kheo treû); taát caû ñeàu coù theå trôû thaønh quan troïng, yù nghóa sau naøy; 4. Chieán thaéng nuoâi döôõng haän thuø:

 Thaéng traän sanh thuø oaùn
 Baïi traän nieäm khoå ñau
 Ai boû thaéng boû baïi
 Tòch tónh höôûng an laïc

 VII. Nhöõng ngöôøi cuøng ñinh maït haïng

 Ñaïo töø bi giaûi thoaùt môû roäng cho taát caû moïi ngöôøi, khoâng phaân bieät giaøu sang vaø ñaúng caáp xaõ hoäi. Moät saùt nhaân nhö Angulimaøla, moät daâm nöõ nhö Ambapali, neáu quay veà vôùi con ñöôøng ñaïo cuõng coù theå chöùng Than1h quaû, nhö kinh ñaõ ghi laïi nhö sau.

 OÂng Angulimaøla

 Coù teân laø Ahimsaka (ngöôøi voâ toäi), con cuûa moät quoác sö xöù Kosala, vaø laø moät ñeä töû loãi laïc, thaân tín cuûa moät danh sö ôû Trung taâm Giaùo duïc Taxila noåi tieáng, nhöng do vì loøng ganh tî cuûa ñoàng moân khieán thaày daïy ñaõ hieåu laàm oâng vaø buoäc oâng phaûi daâng leân 1.000 ngoùn tay uùt ñeå laøm leã caàu phaùp.

 OÂng trôû neân laø moät hieåm hoïa, moät boùng ñen thaàn cheát bao truøm leân ñaát nöôùc Kosala. Sôï quaï aên nhöõng ngoùn tay kieám ñöôïc, oâng ñaønh ñeo vaøo coå neân coù hoãn danh laø Angulimaøla (voøng hoa baèng ngoùn tay). Ñöùc Phaät laø ngöôøi thöù 1.000 oâng ñònh saùt haïi ñeå troøn ñuû voøng hoa maø thaày oâng yeâu caàu. OÂng nhö böøng côn mô saùt nhaân haõi huøng khi nghe ngöôøi oâng ñang coá söùc röôït ñuoåi maø khoâng sao ñeán gaàn ñöôïc, thoát leân raèng: "Naøy Angulimaøla, chính ngöôi môùi phaûi döøng laïi, coøn Nhö Lai ñaõ döøng laïi laâu roài". OÂng quaêng dao toäi loãi vaø ñöôïc xuaát gia bôûi nhaân duyeân ñoù. Bôûi toäi aùc gaây ra, oâng trôû thaønh moät Tyø kheo luoân bò chöûi bôùi, ñaùnh ñaäp, neùm ñaù ôû moïi nôi. Vôùi oâng, chuyeän ñaàu coå tay chaân mang nhieàu thöông tích, maùu chaûy ñaày mình laø chuyeän côm böõa. Vôùi taâm aên naên saùm hoái cuøng vôùi söï noã löïc tinh taán thieàn ñònh, oâng ñaéc quaû A La Haùn sau ñoù.

 Baø Ambapaøli

 Tröôøng hôïp kyõ nöõ Ambapaøli noåi danh taøi saéc cuûa thaønh Vesali laø moät ñieån hình khaùc cuûa söï hoùa ñoä voâ phaân bieät maø Ñöùc Theá Toân ñang laøm.

 Treân ñöôøng ñi Kusinara ñeå nhaäp Nieát Baøn, Ñöùc Phaät döøng chaân ôû vöôøn xoaøi cuûa coâ gaùi giang hoà naøy. Nghe tin, coâ lieàn ñeán thænh Ñöùc Phaät vaø ñaïi chuùng veà nhaø ñeå ñöôïc cuùng döôøng, duø caùc nhaø quyù toäc Licchavi ñeà nghò ñeàn buø cho coâ moät soá tieàn raát lôùn ñeå hoï coù ñaëc aân laøm ñieàu naøy. Coâ phaùt taâm cuùng vöôøn xoaøi cho ñaïi taêng, xin xuaát gia, vaø sau söï gia coâng chuyeân caàn, coâ ñaït Thaùnh quaû.

 "Nhö côn gioù loác thoåi doàn taát caû caùc thöù laù laïi moät choã, Ñöùc Cuø Ñaøm giaùo hoùa taát caû. Trí thöùc ngu si, vöông giaû - baàn cuøng, ngheøo heøn - giaøu sang, giaø caû - nieân thieáu, ñaøn baø - ñaøn oâng, keû aùc - ngöôøi thieän, taát caû vaø heát thaûy, Ñöùc Cuø Ñaøm ñeàu mang vaøo giaùo phaùp vaø xem nhö nhau. Ñaïo cuûa Ñöùc Cuø Ñaøm laø ñaïo bình ñaúng, khoâng phaân bieät vaäy" (Kinh Ñaïi Baùo AÂn).

 Thaät khoâng coù lôøi taùn döông naøo noùi heát ñöôïc söï voâ bieân cuûa loøng töø bi, söï bình ñaúng trong con ñöôøng giaùo hoùa cuûa Ñöùc Boån sö.

 VII. Ñöùc Phaät tuyeân boá nhaäp Nieát Baøn

 Ñöùc Phaät laø moät nhaân vaät phi thöôøng, tuy nhieân coøn mang thaân nguõ uaån laø coøn chòu söï hoaïi dieät cuûa ñònh luaät voâ thöôøng. Khi 80 tuoåi, thaáy nieân cao söùc yeáu, con ñöôøng giaùo hoùa ñaõ vieân maõn, Ñöùc Theá Toân quyeát ñònh nhaäp Nieát Baøn taïi moät laøng maïc xa xoâi, heûo laùnh laø Kusinaøraø (caùch Patna, thuû phuû tieåu bang Bihar ngaøy nay 180 daëm - khoaûng 300 caây soá - veà höôùng Baéc), maø khoâng phaûi ôû nhöõng ñoâ thò lôùn nhö Saøvatthi hay Raøjagaha.

 Trong thôøi gian cuoái cuøng coøn löu laïi Magadha, Ñöùc Phaät ñaõ giaûng cho ñaïi thaàn cuûa Ajaøtavattu nghe 7 ñieàu kieän thònh suy cuûa moät quoùc gia, khi oâng naøy tham vaán Theá Toân veà vieäc chinh phuïc nöôùc Coäng hoøa Vajjian. Nhaân ñoù, Ñöùc Phaät cuõng giaûng 7 yeáu toá thònh suy cuûa Giaùo hoäi.

 Rôøi Raøjagaha, Ñöùc Phaät ñi veà Ambalatthika, vaø ñeán Naølandaø, roài qua Paøtaligaøma; nhaân Ñöùc Phaät ñeán vieáng nôi naøy, daân chuùng ñaët teân coång thaønh laø Gotama. Töø ñoù, Ñöùc Phaät vöôït soâng Haèng vaø höôùng veà Kotigaøma ñeán laøng Naødika vaø sau ñoù ñi veà Vesaøli, nhaäp Nieát baøn cuoái cuøng taïi ñaây. Moãi nôi choán Ngaøi ñi qua ñeàu coù daáu aán cuûa söï teá ñoä moïi ngöôøi.

 Trong naêm naøy, Ñöùc Phaät ñaõ tuyeân boá giöõa ñaïi taêng: "Naøy Ananda, Giaùo hoäi caùc ñeä töû coøn mong moûi gì nöõa ôû Nhö Lai? Nhö Lai ñaõ truyeàn daïy giaùo phaùp khoâng coù söï phaân bieät naøo giöõa giaùo lyù bí truyeàn vaø giaùo lyù coâng truyeàn. Veà chôn lyù, Nhö Lai khoâng bao giôø coù baøn tay naém laïi cuûa moät oâng thaày..." Vaø Ngaøi ñaõ daïy raèng khoâng neân nghó laø coù moät ai phaûi laõnh ñaïo Giaùo hoäi vaø Giaùo hoäi phaûi tuøy thuoäc moät ai, maø moãi caù nhaân phaûi laø moät giaùo hoäi, moät hieän thaân cuûa giaùo phaùp chaân chaùnh.

 Ngaøi tieáp lôøi: ".... Nhö Lai ñaõ giaø yeáu, gaàn ñeán ngaøy lìa traàn. Nhö Lan ñaõ 80 tuoåi, khoâng khaùc naøo coã xe quaù cuõ kyõ phaûi caàn coù nhöõng sôïi daây ñeå coät laïi caùc boä phaän, giöõ noù khoûi rôøi ra...". Vaø Ngaøi laïi keâu goïi söï noã löïc tinh taán, giaùc tænh chaùnh nieäm, khöôùc töø moïi tham aùi theá gian, quaùn nieäm Boán nieäm xöù [2].... cuûa caùc Tyø kheo. Ngaøi noùi theâm raèng: "Caùc oâng haõy xem chính mình laø haûi ñaûo cuûa mình, chính mình laø nôi nöông töïa cuûa mình, khoâng neân nöông töïa beân ngoaøi. Haõy xem giaùo phaùp laø haûi ñaûo cuûa caùc oâng, giaùo phaùp nhö choã nöông töïa, khoâng neân nöông töïa beân ngoaøi".  Ngaøi laïi ñaëc bieät nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa noã löïc caù nhaân.

 Maëc daàu tuoåi cao söùc yeáu, Ñöùc Phaät luoân vaän duïng moïi cô hoäi ñeå khuyeân daïy caùc Tyø kheo baèng nhieàu phöông thöùc khaùc nhau.

 ÔÛ Caøpalaø, Ñöùc Theá Toân tuyeân boá 3 thaùng sau nhaäp Nieát Baøn.

 Tröôùc ñaây, Ñöùc Theá Toân ñaõ taïo cô hoäi cho Ananda thænh caàu söï truï theá laâu daøi hôn nöõa cuûa Ngaøi, nhöng Ananda ñaõ voâ tình boû qua; giôø nghe Ñöùc Phaät tuyeân boá nhö vaäy, Ngaøi lieàn khaån caàu nhöng bò töø choái.

 Tröôùc khi cuøng Ananda ñi veà Mahaøvana, Ñöùc Phaät ñaõ giaûng cho ñaïi chuùng nghe veà tính caùch voâ thöôøng cuûa cuoäc soáng khi thaáy hoï quaù u saàu naõo. Trieäu taäp Taêng chuùng quanh thaønh Vesaøli, Ñöùc Phaät noùi lôøi cuoái cuøng vaø ñöa maét nhìn thaønh phoá naøy laàn choùt vaø ñi veà Kusinara. Treân ñöôøng ñi, Ngaøi döøng laïi nhieàu nôi ñeå hoùa ñoä keû höõu duyeân. ÔÛ Pava, ngöôøi thôï reøn Cunda (Thuaàn Ñaø) cuùng döôøng cho Ñöùc Phaät moùn suøkasamaddhara (naám röøng). Ngaøi hoan hyû nhaän laõnh vaø daën kyõ neân choân phaàn coøn laïi. Sau böõa côm naøy, Ñöùc Phaät bò kieát lî raát naëng. Vôùi tinh thaàn bình thaûn, Ngaøi noùi nhöõng lôøi chuùc phuùc ñeå traán an vaø thanh minh cho Cunda vaø töø giaõ ñi veà Kusinara caùch Pava 6 daëm (khoaûng 9 caây soá), nôi coù doøng tieåu vöông cuûa boä toäc Malla ôû.

 Ñeán nôi, giöõa hai taøng caây sala, Ngaøi naèm tónh laëng, nghieâng mình veà hoâng maët, chaân traùi ñeå treân chaân phaûi duoãi thaúng, ñaàu quay veà höôùng Baéc. Caây sala troå boâng traùi muøa nhö ñeå cuùng döôøng cho ngaøi ñaïi tang. Moïi ngöôøi moïi caùch bieåu hieän söï kính leã. Ñöùc Phaät laïi daïy caùch toû loøng kính ngöôõng vaø toân suøng Ñöùc Theá Toân laø haõy tuaân thuû giaùo phaùp, tinh taán tu haønh, phaåm haïnh trang nghieâm.

 Keá ñoù, Ngaøi ñeà caäp ñeán 4 thaùnh tích (nôi Ñaûn sanh, Thaønh ñaïo, Chuyeån phaùp luaân laàn ñaàu tieân vaø nôi Nhaäp dieät) lieân quan ñeán ñôøi soáng cuûa moät Ñöùc Phaät, neáu vôùi loøng thaønh kính chieâm baùi seõ ñöôïc nhieàu lôïi laïc.

 Sau khi ñoä cho tu só ngoaïi ñaïo Subhadda vaø ñaây laø ngöôøi ñeä töû sau cuøng, Ñöùc Theá Toân baûo Ananda baùo cho daân chuùng ngöôøi Malla bieát raèng Ngaøi seõ nhaäp Nieát baøn vaøo canh cuoái ñeâm nay, cuõng nhö caên daën Ananda khoâng neân baän taâm vôùi vieäc phaûi laøm veû vang long troïng ñoái vôùi nhuïc theå cuûa Nhö Lai, maø haõy taän löïc tinh taán ñeå chu toaøn haïnh phuùc cho chính mình.

 Ñöôïc tin qua haøng nöôùc maét raøn ruïa cuûa Toân giaû Ananda, daân chuùng Malla thaønh Kusinara taáp naäp keùo veà quaây quaàn quyø beân Ñöùc Phaät, cuøng röøng caây sala chöùng kieán giaây phuùt thieâng lieâng duy nhaát trong ñôøi vaø nghe nhöõng lôøi daïy sau roát cuûa Ñöùc Boån  sö: "Naøy Ananda, ñöøng nghó raèng chæ coøn laïi giaùo phaùp cao caû maø khoâng coøn baäc Ñaïo sö nöõa. Phaùp vaø luaät maø ta ñaõ daïy baûo, ñoù laø Ñaïo sö cuûa caùc oâng. Naøy Ananda, Taêng chuùng neáu muoán coù theå boû caùc giôùi luaät phuï vaø nhoû, sau khi Nhö Lai nhaäp dieät. Coù moät nghi ngôø, thaéc maéc, phaân vaân gì lieân quan ñeán Phaät Phaùp Taêng, ñeán ñaïo, ñeán phöông phaùp, haõy hoûi ñi, ñöøng ñeå sau naøy hoái tieác". Ñöùc Theá Toân noùi nhö vaäy ba laàn, nhöng caû ñaïi chuùng ñeàu im laëng.

 Vaø Ñöùc Ñaïo Sö ñaõ khuyeán taán caùc ñeä töû caâu cuoái cuøng:

 "Hôõi caùc ñeä töû, Nhö Lai khuyeân caùc con, caùc phaùp höõu vi ñeàu voâ thöôøng, haõy taän löïc, lieân tuïc chuyeân caàn".

 Ñoù laø di huaán toái haäu cuûa Ñöùc Theá Toân.

 Theá roài Ñöùc Boån sö yeân laëng nhaäp vaø xuaát sô thieàn. Laàn löôït nhò thieàn v.v... ñeán nhaäp vaø xuaát Dieät thoï töôûng ñònh. Ngaøi laïi nhaäp vaø xuaát Phi töôûng phi phi töôûng xöù ñònh vaø laàn löôït ngöôïc trôû laïi ñeán nhaäp vaø xuaát sô thieàn. Vaø khi nhaäp vaø xuaát laàn thöù hai ra khoûi töù thieàn, Ñöùc Theá Toân nhaäp Voâ dö Nieát baøn.

 Kim thaân cuûa Ñöùc Phaät ñöôïc ñöa ñeán Makutabandhana ñeå cho moïi ngöôøi chieâm baùi, vaø sau 7 ngaøy ñöôïc cöû haønh leã traø tyø döôùi söï toå chöùc cuûa ngaøi Maha Kassapa. Xaù lôïi ñöôïc chia laøm 8 phaàn theo thoûa thuaän cuûa cuoäc hoïp do ngaøi Maha Kassapa, ñaïi vöông Ajaøtasattu vaø oâng Dona ñöùng chuû trì vaø phaân phoái cho 8 quoác gia lôùn nhoû cuøng daân toäc Malla, xaây thaùp toân thôø. OÂng Dona xin ñöôïc thôø phuïng caùi bình ñöïng xaù lôïi khi vöøa thieâu xong. Nhöõng ngöôøi Maurya ôû Pipphalirana vì ñeán chaäm, xin ñöôïc laáy tro taøn cuûa giaøn hoûa ñeå döïng thaùp maø leã baùi.

 Hình daùng cuûa Nhö Lai khuaát daïng töø ñaây. Con ñöôøng hoaèng phaùp lôïi sanh cuûa Ñöùc Phaät keùo daøi hôn 45 naêm. Töø luùc thaønh ñaïo cho ñeán luùc nhaäp Nieát Baøn, Ngaøi khoâng ngöøng phuïc vuï chuùng sanh baèng hai loái ñôøi soáng cuûa chính baûn thaân vaø nhöõng lôøi daïy. Suoát caû con ñöôøng, ñoâi luùc ñi moät mình, laém khi cuøng ñaïi chuùng, töø laøng maïc, röøng nuùi ñeán thung luõng ñoài cao, ôû xaõ thoân ngheøo khoå ñeán phoá töù phoàn hoa. Ngaøi ñeàu coù maët vaø ñöa taát caû trôû veà vôùi giaùo phaùp chôn nhö, giaùo phaùp cuûa töø bi, töï do, daân chuû, bình ñaúng, giaûi thoaùt.

 Vôùi söï hy sinh cao caû, loøng töø bi roäng lôùn vaø moät yù chí ñoä sanh duõng maõnh cuûa Ñöùc Phaät, ta coù theå taùn döông hay quan nieäm Ngaøi laø vó nhaân treân taát caû nhöõng vó nhaân, sieâu nhaân ñöùng treân moïi sieâu nhaân. Nhöng lôøi taùn döông, vieäc laøm toân vinh, kính ngöôõng Ñöùc Phaät ñuùng ñaén nhaát, yù nghóa nhaát phaûi laø nhö lôøi daën doø cuûa Boån Sö tröôùc luùc Ngaøi ly traàn:

 "Naøy Ananda, khoâng neân toân troïng, ñaûnh leã, taùn thaùn, quyù meán Nhö Lai theo caùch nhö vaäy. Baát cöù Tyø kheo, Tyø kheo ni, Öu baø taéc, Öu baø di naøo soáng ñuùng vôùi chaùnh phaùp, töï mình öùng xöû hôïp vôùi ñaïo, coù haønh ñoäng chaân chaùnh, thì chính ngöôøi ñoù, toân troïng, ñaûnh leã, taùn thaùn, quyù meán Nhö Lai moät caùch toát ñeïp nhaát".

 Gia Tueä
 
 

 Chuù thích:

 [1] Thaát thaùnh taøi: Gia taøi cuûa baäc Thaùnh, goàm coù: 1. Tín (ñöùc tin, loøng chaùnh tín), 2. Giôùi (giôùi luaät), 3. Taøm (loøng töï hoå theïn), 4. Quyù (bieát xaáu hoå vôùi ngöôøi), 5. Ña vaên (nghe nhieàu, bieát roäng); 6. Trí tueä; 7. Xaû ly (söï töø boû tham, saân, si)

 [2] Töù nieäm xöù: 4 ñoái töôïng thieàn quaùn, goàm: 1. Thaân theå, 2. Caûm thoï; 3. Taâm thöùc; 4. Phaùp.