QUAN
NIEÄM VEÀ CHÖÕ HIEÁU
Tieán só Leâ
Maïnh Thaùt
Veà tö töôûng hieáu ñaïo, toái thieåu cöù vaøo cuoäc tranh luaän do Maâu Töû lyù hoaëc luaän ghi laïi xung quanh truyeän Thaùi töû Tu Ñaïi Noa vaø caên cöù vaøo chính truyeän Tu Ñaïi Noa, trong Luïc ñoä taäp kinh 2, ÑTK 152 tôø 8b7, ta bieát coù söï khaùc bieät cô baûn giöõ tö töôûng hieáu ñaïo cuûa ngöôøi Vieät Nam vaø hieáu ñaïo cuûa ngöôøi Trung Quoác. Hieáu ñaïo cuûa ngöôøi Trung Quoác theo caâu môû ñaàu cuûa Hieáu kinh laø: "Thaân theå toùc da, nhaän töø cha meï, khoâng daùm toån thöông ñoù laø khôûi ñaàu cuaû hieáu. Laäp thaân haønh ñaïo, döông danh vôùi haäu theá, ñoù laø keát cuïc cuûa hieáu". (Thaân theå phaùt phu, thoï chi phu maãu, baát caûm toån thöông, hieáu chi thuûy. Laäp thaân haønh ñaïo, döông danh ö haäu theá, hieáu chi chung). Ngöôøi vaán naïn nôi ñieàu 9 trong Maâu Töû lyù hoaëc luaän cuõng döïa vaøo lyù leõ treân baøi baùc Maâu Töû, thì Maâu Töû chæ ngay: "Thaùi Baù caét toùc, veõ mình, töï theo tuïc cuûa Ngoâ vieät, traùi vôùi nghóa thaân theå toùc da; vaäy maø Khoång Töû ca tuïng, cho coù theå goïi laø chí ñöùc [...] Döï Nhöôïng nuoát than, sôn mình. Nhieáp Chính loät maët, töï vaãn. Baù Cô daãm löûa, haïnh cao caét maët. Quaân töû cho laø duõng vaø cheát vì nghóa. khoâng nghe ai cheâ laø töï huûy heát". Laïi nöõa, moät quan nieäm ñaïo hieáu nhö trong Hieáu kinh nhö theá khoâng theå naøo phuø hôïp vôùi ngay chính taäp tuïc soáng raát phoå bieán cuaû ngöôøi Vieät Nam vaøo thôøi Huøng Vöông maø Tieàn Haùn thö 28 haï tôø 31a5-12 ñaõ ghi laïi: "Ñaát Vieät (...) nay laø Thöông Ngoâ, Uaát Laâm, Hôïp Phoá, Giao Chæ, Cöûu Chaân, Nam Haûi, Nhaät Nam, ñeàu laø phaàn cuûa Vieät... xaâm mình caét toùc ñeå traùnh haïi cuûa giao long" Nhan Sö Coå (581-645) daãn ÖÙng Thieäu (khoaûng 130-190) giaûi thích tuïc xaâm mình caét toùc cuûa ngöôøi Vieät, noùi: "Thöôøng ôû trong nöôùc, neân caét toùc xaâm mình, cho gioáng vôùi con roàng, ñeå khoâng bò thöông haïi". Tuïc caét toùc xaâm mình cuûa ngöôøi Vieät nhö vaäy xuaát hieän raát sôùm, töø theá kyû tröôùc Döông lòch ngöôøi Trung Quoác ñaõ bieát ñeán vaø ghi laïi, ñeå cho sau naøy Ban Coá (32-92 sdl) cheùp vaøo Tieàn Haùn thö. Moät khi tuïc caét toùc xaâm mình ñaõ phoå bieán nhö theá, thì ngay caâu ñaàu cuûa thuyeát hieáu ñaïo Trung Quoác nghe ñaõ khoâng loït tai ñoái vôùi ngöôøi Vieät. Ngöôøi Vieät laøm sao giöõ hieáu ñaïo ñöôïc theo Hieáu kinh neáu hoï ñaõ caét toùc xaâm mình? Töø thöïc teá ñoù, baét buoäc ngöôøi Vieät phaûi coù moät ñaïo hieáu khaùc vôùi ñaïo hieáu cuûa ngöôøi Trung Quoác. Vaø ñaïo hieáu naøy ñöôïc coâng boá roõ raøng trong kinh Tu Ñaïi Noa cuûa Luïc ñoä taäp kinh 2. ÑTK 152 tôø 8b7; "Giuùp ngheøo cöùu thieáu, thöông nuoâi quaàn sinh, laø ñöùng ñaàu cuûa haïnh? (Chaån cuøng teá phaïp, töø duïc quaàn sinh, vi haïnh chi nguyeân thuû). Khi xaùc ñònh ñöùng ñaàu moïi haïnh (haïnh chi nguyeân thuû) laø vieäc "giuùp ngheøo cöùu thieáu thöông nuoâi quaàn sanh", thì ñaây laø moät ñònh nghóa hoaøn toaøn môùi veà chöõ hieáu, bôûi vì theo Ñoã Khaâm trong Tieàn Han thö 60 tôø 9a12 thì "hieáu ñöùng ñaàu moïi haïnh cuûa con ngöôøi" (hieáu, nhaân haïnh chi sôû tieân), vaø ñaây cuõng laø yù chính cuûa Hieáu kinh, maø Tieàn Haùn thö 71 tôø 9a9-10 ñaõ daãn: "Hieáu kinh noùi:"Tính cuûa trôøi ñaát, con ngöoøi laø quí. Haïnh con ngöôøi khoâng gì lôùn hôn hieáu". Noäi dung ñaïo hieáu cuûa ngöôøi Vieät Nam thôøi tieàn Phaät giaùo nhö hoaøn toaøn khaùc haún ñaïo hieáu cuûa ngöôøi Trung Quoác. Caàn nhôù laø chöõ hieáu trong tieáng Phaïn khoâng coù moät töø töông ñöông vôùi chöõ hieáu cuaû tieáng Haùn. Töø moät noäi dung chöõ hieáu nhö theá, ta môùi thaáy Luïc ñoä taäp kinh 5 ÑTK 152 tôø 28a22-24, truyeän 49, ñaõ leân tieáng pheâ phaùn ñaïo hieáu cuûa ngöôøi Trung Quoác: "Toâi ôû ñôøi laâu naêm, tuy thaáy Nho só tích ñöùc laøm laønh, haù coù ai nhö ñeä töû Phaät queân mình cöùu ngöôøi, aâm thaàm maø khoâng neâu danh ö?" (Xöû theá höõu nieân, tuy ñoä Nho só tích ñöùc vi thieän, khôûi höõu nhöôïc Phaät ñeä töû, thöù kyû teá chuùng aån xöù nhi baát döông danh daõ hoà?). Hai thaønh toá chính cuûa ñaïo hieáu Trung Quoác laø "thaân theå toùc da khoâng daùm toån thöông" vaø "laäp thaân haønh ñaïo, neâu teân vôùi haäu theá" töø ñoù ñaõ bò khaùi nieäm ñaïo hieáu cuûa ngöôøi Vieät Nam phaûn baùc. Vaø khoâng chæ hai thaønh toá naøy cuaû Hieáu kinh bò pheâ phaùn, moät quan nieäm khaùc do Maïnh Töû neâu leân, ñoù laø "baát hieáu coù ba, khoâng ngöôøi noái doõi laø lôùn nhaát" (baát hieáu höõu tam voâ haäu vi ñaïi) cuõng bò Luïc ñoä taäp kinh ôû truyeän 86, tôø 48a7-10, maïnh meõ pheâ phaùn: "Ngöôøi ñaïo cao thì ñöùc roäng. Ta muoán caùi ñaïo voâ duïc, ñaïo ñoù môùi quí. Ñem ñaïo truyeàn cho thaàn, ñem ñöùc trao cho thaùnh, thaàn thanh truyeàn nhau caùi söï giaùo hoùa vó ñaïi khoâng hö naùt, ñoù môùi goïi laø söï noái doõi toát laønh. Nay ngöôøi muoán laáp nguoàn ñaïo, chaët goác ñöùc, thì khoâng ñaùng goïi laø keû voâ haäu ö?" (Ñaïo cao giaû quyeát ñöùc thaâm, ngoâ duïc voâ duïc chi ñaïo, quyeát duïc traân hæ. Dó ñaïo truyeàn thaàn, dó ñöùc thoï thaùnh, thaàn thaùnh töông truyeàn aûnh hoùa baát huû, khaû vò löông töï giaû hoà! Nhöõ duïc ñieàn ñaïo chi nguyeân phaït ñöùc chi caên, khaû vò voâ haäu giaû hoà!). Vaán ñeà voâ haäu cuûa ñaïo hieáu töø bình dieän sinh lyù ñaõ chuyeån sang bình dieän ñaïo ñöùc vaø hoïc thuaät, khoâng nhaát thieát phaûi coù söï thöøa töï veà maët sinh vaät hoïc môùi goïi laø hieáu, ñaïo hieáu theo quan nieäm cuûa Maïnh Töû, maø coøn coù moät loái thöøa töï khaùc, söï noái doõi khaùc, noái doõi veà chaân lyù, noái doõi veà hoïc thuaät, noái doõi veà ñaïo ñöùc. Quan nieäm noái doõi naøy cuaû ngöoøi Vieät thôøi kyø tieàn Phaät Giaùo hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi quan nieäm thöøa töï Phaùp cuûa Phaät giaùo. Nhöng khoâng chæ coù theá, quan nieäm noái doõi naøy mang hai ñaëc tính caàn löu yù trong cuoäc ñaáu tranh ñeå giöõ gìn noøi gioáng cuûa ngöôøi Vieät. Thöù nhaát, ñeå baûo veä söï toàn taïi nhö moät daân toäc, ngöôøi Vieät phaûi xaùc ñònh mình coù moät neàn vaên hoùa, moät neàn ñaïo ñöùc hoïc thuaät caàn phaûi noái doõi, caàn phaûi baûo veä maø neáu khoâng noái doõi ñöôïc thì daân toäc khoâng theå toàn taïi vôùi tö caùch laø moät daân toäc ñöôïc. Xuaát phaùt töø quan ñieåm noái doõi nhö theá, ngöôøi Vieät khoâng ñi ñeán moät chuû nghóa noái doõi cöïc ñoan, nhö söï noái doõi veà maët sinh vaät hoïc cuûa chuû nghóa öu sinh (eugenics) hieän ñaïi, gaây taùc haïi vaø toán bao sinh maïng ñoái vôùi nhöõng daân toäc khaùc. Baûo veä neàn vaên hoùa cuûa mình, baûo veä loái soáng (haïnh) cuûa mình, ngöôøi Vieät saün saøng môû roäng ñoâi tay ñoùn nhaän nhöõng ngöôøi töø daân toäc khaùc ñeán soáng chung trôû thaønh moät boä phaän cuûa daân toäc mình. Ñaây laø ñaëc ñieåm thöù hai cuûa quan nieäm thöøa töï cuûa ngöôøi Vieät tieàn Phaät giaùo. Hoï coù quan nieäm nhö theá cuõng phaûi thoâi, bôûi vì ñòa baøn sinh toàn cuûa hoï, cuï theå laø vuøng trung du vaø ñoàng baèng Baéc boä vaøo thôøi xa xöa ñaõ toàn taïi nhöõng daân toäc khaùc. Cho neân, nhöõng giao löu veà huyeát thoáng giöõa caùc daân toäc khaùc nhau taát phaûi xaûy ra. Do ñoù, neáu chæ döïa vaøo söï noái doõi theo quan ñieåm sinh vaät hoïc, thì ngöôøi Vieät ñaõ khoâng phaùt trieån vaø hình thaønh ñöôïc moät coäng ñoàng daân toäc thuaàn nhaát. Hoï phaûi döïa vaøo moät quan ñieåm khaùc ñeå coù söï thuaàn nhaát aáy, ñoù laø, söï thuaàn nhaát veà maët vaên hoùa vaø loái soáng. Trong boái caûnh cuûa moät neàn chính trò, kinh teá vaø vaên hoùa nhö theá, ñaõ noåi baät leân moät soá tö töôûng, tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät ñôøi Huøng Vöông maø ngaøy nay ta coøn tìm thaáy trong caùc thö tòch coå vaø ñöôïc chöùng thöïc moät phaàn naøo bôûi caùc di lieäu khaûo coå hoïc. (Trích töø Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam töø khôûi nguyeân ñeán thôøi Lyù Nam Ñeá)
|