thapmuc

MI BC TRANH CHAN TRAU
CUA THIEN S QUACH AM

Thien tong Trung Hoa a gay anh hng rat ln khong nhng ve mat ton giao ma con tham nhuan sau xa vao van hoa, tap quan, triet hoc, t tng, hoc thuat cua Trung quoc va cac nc lan can nh Nhat Ban, Trieu Tien va Viet Nam.

Phat giao t Thien Truc a du nhap le te sang Trung quoc luc au ky nguyen Tay lch, nhng mai en the ky th III, trao lu hoang hoa mi boc phat do s gia tang thnh kinh, dch thuat va cau phap. Nam 329 co Hoa thng Phap Hien i An o thnh kinh. Nam 401 co v ai s x Dao Tan (Kucha, thuoc Tan Cng ngay nay), von dong doi qu toc la Cu Ma La Thap (Kumarajiva: 344- 413) en Trng An truyen ba Phat phap va phien dch kinh ai tha day len mot phong trao chep dch kinh Phat ram ro  Trung quoc. Cac tong phai ban au nh Tnh-o, Tam-luan, Thanh-thc, Niet-ban vv... lien tiep ln manh. Roi cac tong phai khac nh Thien-thai, Hoa-nghiem, Phap tng vv... dan dan c thanh lap.

Cac tong phai  the ky th V nghien ve hoc thuat, chu anh hng phap Trung quan cua To Long Tho (Nagarjuna) va theo con ng tiem ngo ma tu chng. Mai en thi hai o e xuat chung cua ai S Cu Ma La Thap la ao Sinh va Tang Trieu th sac thai Phat hoc tai Trung quoc mang mot sac thai ac thu mi.

ao Sinh (360-434), von hoc rong va tinh thong giao phap, a thanh lap Niet ban tong. Ngai a cung s phu Cu Ma La Thap dch Kinh Dieu Phap Lien Hoa (Saddharmapundarika-sutra) va Duy Ma Cat S Thuyet (Vimalakirtinirdesa-sutra). Ngai cung a co cong tong luan hai bo Kinh ai Bat Niet Ban (Mahaparinirvana-sutra) va Bat Nha Ba La Mat a (Prajnaparamita-sutra), giai ro y niem moi chung sinh eu co Phat tanh (Buddhata) bnh ang va hanh gia tu theo theo con ng on ngo, co the hot nhien ma at chanh giac va hp nhat vi Chan Nh. Ngai thuyet rang Phat tanh noi trong Kinh ai Bat Niet Ban va tnh Khong trong Kinh Bat Nha Ba La Mat a ch la mot. Ca hai eu la vo tnh, vo tng va o cung chnh la Niet ban, mot giai tang tam thc khong con phan biet gia tng nga, tng nhan.

Tang Trieu (374-414), ban au hoc ao cua Lao,Trang, khi rot rao lai than "Hay th hay lam nhng con tru ni h vo, cha en cho tot cung", en khi oc qua kinh Duy-Ma Cat S Thuyet, ngai vui mng thot "Nay mi biet c cho ve!" ben xuat gia lam e t cua Cu Ma La Thap. Tang Trieu noi danh qua bo Trieu Luan gom bon cuon la Bat Nha Vo Tri, Bat Chan Khong, Vat Bat Thien va Niet Ban Vo Danh. Qua o ngai a trnh bay tnh xuyen suot cua tng oi va tuyet oi, cua hien tng va ban the, chung va tng va nghch nhau. Chnh nh Tang Trieu ma ai tha he phai Trung quan a nay n ay sinh lc tren at Trung hoa.

Khoang nam 520, Bo e at Ma (Bodhidharma) v To Thien tong i th 28 cua An o v thay s suy vi cua Phat giao tai ban x nen theo ng bien en Quang chau luc Ngai a 50 tuoi e hoang hoa sang Trung quoc va sau bao thang tram buoi au a thiet lap c mot truyen thong Thien Trung Hoa tuyet dieu nh nay n tren mot manh at a san mau ao v, va tr thanh v S To Thien Trung Hoa. Ngai thng thuyet bo kinh Nhap Lang Gia (Lankavata-sutra) va truyen phep thien nh. Ngai a at ra hau het nhng gieng moi c ban cho Thien tong Trung Hoa.

Bo e at Ma vi tng mao d dan, mat lo, rau ria ram rap en noi cac hanh gia con goi ngai la "Bch nhan Ho" ngha la ten r mat xanh, m ra c dong Thien t Chua Thieu Lam, tren rang nui Tung sn. Tng truyen ni ay Ngai a thien nh suot 9 nam ngoi quay mat vao vach a, va cung tai ay Hue Kha en cau ao. T o y bat giong Thien a c truyen tha cho nam v To ke tha la Nh to Hue Kha, Tam to Tang Xan, T to ao Tn, Ngu to Hoang Nhan va Luc to Hue Nang. en thi Hue Nang, i nha ng, th phai Thien tong a phat trien rong rai, at en tuyet nh va rat c tran trong  Trung Hoa. Chnh ngai la ngi a van dung ca kinh ien ai tha, thien nh An va Lao giao e truyen day yeu ly cua Phat phap la on ngo kien tanh. Uy danh, ao hanh cua Hue Nang c s sach anh gia rat cao trong hang ch to. Li giang cua ngai ghi lai trong bo "Phap Bao an Kinh" c goi la Kinh trong khi sach cua ch to khac th ch c goi la Luan ma thoi.

Hue Nang lap mon phai  Tao Khe, pha nam nc Tau nen c goi la Nam tong, v Than Tu, mot e t cao tang khac cua Hoang Nhan, nhng lai khong c chanh truyen y bat, van  lai nui Hoang Mai lap phai Bac tong, theo loi that tu tiem ngo, nen ng thi co cau: "Nam on, Bac tiem". Phai Bac tong ve sau suy kem, trong khi phai Nam tong cang ngay cang hng thnh va dan dan lap thanh 5 phai Thien cua Trung Hoa. Luc To a y theo li dan do cua Thay la Hoang Nhan: "Ngay xa c at Ma mi en x nay, ngi ta cha tin Phat phap, nen phai truyen cai y va bat nay e lam vat tin t i nay sang i khac. Con Phap th lay tam chuyen ti; va t xa ch Phat ch trao kn cai ban tam ma thoi. Y, bat nay lai tr thanh cai moi tranh chap, vay t i ngi tr i, khong can phai truyen y bat na, v tong phai a co truyen thong ro ret roi..." ma khong truyen tha y bat lai cho e t tn can na.

Tac phong tu hanh thi Hue Nang a bat au bt dan loi sinh hoat thuan tnh toa tram t cua tang gia An o, co le mot phan v anh hng cua moi sinh, kh hau Trung quoc lanh leo hn, nen them vao phep tu lao tac (lam lung bang chan tay) e nh tam, nhng van cha trien khai loi Thien cong an, thoai au hoac at bong (het anh) nh ve sau.

Chu thuyet cua Luc To Hue Nang c tom gon trong cau: "Giao ngoai biet truyen, Bat lap van t, Trc ch nhan tam, Kien tanh thanh Phat" hoac "Bat nh phap mon" cung tr thanh ton ch cua Thien tong Trung Hoa.

Hue Nang co hai e t xuat sac la Nam Nhac Hoai Nhng (Nanyue Huairang: 677- 744) va Thanh Nguyen Hanh T (Quiyan Xingxi: 660- 740). Ngi ke v Nam Nhac la Ma To ao Nhat (Mazu Daoyi: 707-786), ke en la Bach Trng Hoai Hai (Baizhang Huaihai: 749-814; lap phai Qui Ngng chu trng triet e lao ong chan tay theo qui tac nghiem ngat), roi en Hoang Ba Hy Van (Huangbo Xiyun: ?- 850; ma nhng li day cua Ngai a c e t Bui Hu chep lai trong bo Hoang Ba Truyen Tam Phap Yeu rat danh tieng), roi en Lam Te Ngha Huyen (Linji Yixuan: ?- 867; a lap phai Lam Te trong thi gian Phap nan  Trung quoc: 842- 845; va Ngai a phat minh ra loi thien cong an, cung phep at bong ma truyen thong van con duy tr cho mai en ngay nay ? xem BichNham Luc, Vo Mon Quan vv...) Giong Thanh Nguyen Hanh T ve sau phat sinh ra 3 tong phai khac la Tao ong, Van mon, va Phap nhan. Hai phai Tao ong va Lam Te a c truyen sang Nhat  the ky 12 mang ten la Sodo va Rinzai.

Thien tong cung a c truyen vao Viet Nam thi thuoc nha Tuy, khoang nam 580, do mot v Thien s An o ten la T Ni a Lu Chi (Vinitaruci:? - 594), von la e t cua Tam to Tang Xan, v nan pha Phat  Trung quoc a vang li thay i hoang hoa phng Nam, en tnh Ha Bac lap chua Phap Van (chua Dau) va truyen tha cho Phap Hien. Co thuyet cho T Ni a Lu Chi la to dong Thien  Viet nam; nhng lai co ni cho rang chnh Khang Tang Hoi la ngi khai sang. Tiep theo, en nam 820 i ng co Thien s Trung Hoa Vo Ngon Thong (? ? 826) mon e cua Bach Trng Hoai Hai, ngu tai chua Kien S, thuoc tnh Bac Ninh ngay nay. Dong Thien nay a san xuat ra nhng v Thien s loi lac nh Khuong Viet, Thong Bien, Man Giac, Minh Khong, Giac Hai vv... Roi nam 1069 co Thien s Thao ng cung van tap phng nam hoang dng chanh phap.

Thc ra th truyen thong Thien a co t lau i  An o, khi phat t cac phng phap tu luyen chu tam quan tng cua phai Yoga thuoc Ba la mon giao, nhng ch c kn ao truyen day cho cac e t trong hang tang l ao s ma thoi, cha c pho bien rong rai ra ngoai cho cac giai cap khac. Truyen thong thien trong Phat giao d nhien cung a khi i t thi c Phat Thch Ca qua ien tch "Niem hoa vi tieu" gia Phat va ai e t Ca-Diep (Mahakasyappa). ao uyen ao khong the thuyet c bang li ma ch d tam truyen tam ma thoi cho nhng ai a at en trnh o ao c toi thng. Tam tang kinh ien, do cac e t ket tap nhng li day cua c Phat ch la phng tien, kim ch nam ve ng e "kien tanh", e at en coi tam the linh dieu vo nh, con goi la Phat Tanh, hay Nh Lai Tang Tanh (Tathagata), hay con c goi bang vo so thuat ng khac trong rng kinh ien nh Vien Giac Tanh, Ban Lai Dien Muc, Tr Tue Bat Nha, Ban Tanh Sang Suot, Vo Tam, Vo Thc, ao, Atman, Phi Thc - Phi Vo Thc (Naivasamjna-nasamjnayatan), Dieu Tanh, Chan Nh, Khong, A lai a thc, Niet Ban, Tanh Giac, Chn Tam, Phap Vo Sanh, Phap Bat Diet, Phap Toi Thng, Phap Than Hue Mang, Ban The Chan That, Ban Nguyen Chan That, Kim Cang Bat Hoai, Vo Sanh Phap Nhan, hoac Ban Lai Vo Nhat Vat vv...

Giao ly ch giup  6 bac chuan b cua 8 bac thien nh. Theo phai Yoga th thien nh c phan ra lam 8 bac e at en sieu thoat la Yama, Niyama, Asana, Pranayama, Pratyahara, Dharana, Dhyana, va Samadhi. Tam tang kinh th chia ra 4 bac thien va 4 bac nh. To Long Tho them mot bac thien ban s na goi la thien chuan b. To The Than con chia bac thien chuan b thanh hai bac va e ra hai hnh thc luyen tap la bat tnh quan va tr tuc niem.

Giao ly khong tao ra giac ngo. Lieu ngo c Phat tanh khong phai do hoc ma ra. Khong co cuon kinh nao hay loi tu kho hanh nao cu ke hanh gia ra khoi luan hoi. Nhng ke hay thuyet ly eu la tr thu cua Mara, dan dat ngi vao cho me hoac. Nhng ngi ch chuyen nghien cu Phat phap va Thien tong, co the la bac uyen bac, nhng thng b mac ket  giai tang y thc, v ho ch muon thoa man  mat tri thc, ma khong thc tu thc chng  mat tam linh. Bi vay ma c Phat a tng day rang giao phap ta nh ngon tay Ngai tro cho thay mat trang ta nh chan nh t tanh ma thoi, va ch to noi en bat lap van t,kien tanh thanh Phat la the.

Ch co thien nh, phan chieu hoi quang - d nhien la sau khi trai qua kha nhieu thi ky tu tap don dep ban the cho c tuyet thanh tnh - mi kham pha ra c Phat tanh ni chnh mnh. Nhng bo kinh, luan nh Tam Tang Kinh, Bat Nha Ba La Mat a Luan, Trung Quan Luan cua to thien th 14 Long Tho (Nagarjuna), bo Cau Xa Luan cua To th 21 The Than (Vasubandhu) va Kinh Lang Gia cua to th 28 Bo e at Ma vv... a dan dat hanh gia theo loi tu tiem ngo; cho mai en Luc to Trung Hoa Hue Nang mi nhan manh vao loi tu trc ch on ngo.

Trong chon gia lam, t xa xa a xuat hien nhieu bo tranh chan trau cua cac cao tang cot truyen day chung tang, nhng roi that lac dan. Mai en i Tong (960- 1279), nhieu bo tranh mi a c truyen tung trong cac Tong lam, Thien Vien, co thuyet cho la gom 4 bo, co thuyet khac cho la 5 hay 6 bo, phan anh nhieu khuynh hng khac nhau trong s tu tap, chng nghiem.

Tu trung moi bo co mi bc, moi bc co mot bai tung bang th t tuyet, va mot bai chu giai bang van xuoi, co the xep thanh hai loai: Loai tranh theo khuynh hng ai Tha va loai tranh theo khuynh hng Thien Tong. Tuy tranh ve co khac nhau oi chut nhng cac bai tung va bai chu rieng cho moi loai van khong thay oi. Cac bc tranh c at e muc theo th t t 1 en 10 nh sau:

Tranh ai tha: 1: V muc (Cha chan). 2: S ieu (Mi chan). 3: Tho che (Chu phep). 4: Hoi thu (Quay au). 5: Tuan phuc (Vang chu). 6: Vo ngai (Khong ngai). 7: Nhiem van (Tha ho). 8: Tng vong (Cung quen). 9: oc chieu (Soi rieng). 10. Song dan (Dt ca hai) vi bc tranh vong tron.

Tranh Thien Tong: 1: Tam ngu (Tm trau). 2: Kien tch (Thay dau). 3: Kien ngu (Thay trau). 4: ac ngu (c trau). 5: Muc ngu (Chan trau). 6: K ngu qui gia (Ci trau ve nha). 7: Vong ngu ton nhan (Quen trau con ngi). 8: Nhan ngu cau vong (Ngi trau eu quen), vi bc tranh vong tron. 9: Phan bon hoan nguyen (Tr ve nguon coi). 10: Nhap trien thuy thu (Thong tay vao ch).

Ban au th ai s Thanh C ch ve ra 8 bc, en muc "Mot vong trang" khong con trau, khong con ngi chan, tng trng cho tam va phap ca hai eu het, phap la du cho trau, tam la du ngi chan. Ve sau Thien S Tac Cong e hang s can de ri vao thng kien nen hoa them muc chn la: "Phan bon hoan nguyen", ve la rung ve coi, chim bay ve to roi lam kem bai tung. "Phan bon hoan nguyen" la tm thay c ban lai dien muc, noi len y ngha la hanh gia a vao c canh gii cua Phat. Cuoi cung Thien S T Vien them vao muc th mi la "Thong tay vao ch" e tieu bieu cong hanh giao hoa chung sanh cua bac vien man van con hanh bo tat ao.

Trong cac sach tu tap Thien  Trung quoc, vao the ky th 12, Thien s Quach Am hay Khuech Am S Vien (Kakuan hay Kuoan Shiyuan: 1100-1200) a e lai cho mon sinh mot tap mieu ta cac bac tiem ngo rat noi danh goi la "Thap Muc Ngu o" (hay Mi Bc Tranh Chan Trau). Thien s Quach Am da vao cac ban luan cu cua tien nhan roi hoa bc tranh mi con trau, mn hnh anh tng trng cua trau trong Lao giao, roi viet bai tung va li ban bang van xuoi. Bo tranh cua Ngai thuan chat Thien, sau sac hn cac bo cua cac bac tien boi. Mi con trau bieu hien cho nhng bc tuan t trong s chng ngo ban lai dien muc (hay thc tanh, hay phat tanh). T ay, no tr thanh nguon cam hng sau xa cho cac thien sinh, va kha nhieu tranh phong theo bc hoa cua Thien s Quach Am a c ve ra hang bao nhieu the ky.

Khi cac thien s Nhat i cau hoc  Trung quoc ve, du nhap Thien vao at Nht va t o Zen hng thnh th Thap Muc Ngu o cang c tan tung, an tong va rat nhieu tranh moc ban c khac ra.  ay ngi viet ch xin gii thieu cung quy oc gia phan dch t ban Anh ng cua cuon Zen Flesh, Zen Bones (su tap bi Paul Reps) va tranh hoa tng oi mi nhat cua nghe nhan moc ban noi danh Tomikichiro Tokuriki, con chau cua giong doi danh tieng lau i  Nhat va lien tiep lam chu tra that Daruma-do (Daruma la ch Nhat cua Bo e at Ma). Tranh chan trau moc ban cua ong ep chan phng va y ngha vo han chang khac g tranh goc cua Thien s Quach Am.

Mong rang, cung giong nh v Thien to Trung Hoa, oc gia kham pha ra c vet chan t tai cua ngai, mang gay truc cu i cua ngai va bau ru thm neu khong thng thong tay vao pho ch e giac ngo tha nhan, th biet au khi nghien ngam nhng bc tranh, tung nhng bai ke, oc nhng li ban cua thanh nhan, bat cht trong mot sat na tam mnh sang chieu linh quang vien man. Ay la on Ngo vay.

1. I TM TRAU
(TAM NGU)

Trong canh ong cua the gian nay, ta khong ngng vach co cao i tm trau.

Theo nhng dong song khong ten, lac vao nhng ng mon chang cht trong nhng day nui xa,

Sc a kiet va than ra ri nhng ta van cha tm thay trau au ca.

Ta ch nghe con trung ra rch trong rng suot em.

Li ban: Con trau chang bao gi that lac. No van s s ra o au phai kiem tm? Chang qua ch v ta ri xa thc tng cua mnh nen ta khong he thay no. Trong s me muoi cua sac tng ma ta mat dau vet cua no.  xa can nha, ta thay nhieu ngo an nhau, nhng au la con ng chnh. Long tham va s hai, tot va xau rang buoc lay ta.

2. TM C DAU CHAN TRAU
(KIEN TCH)

Di nhng tan cay doc theo b song, ta tm thay nhng dau chan trau!

Ngay ca di lan co thm ta thay nhng dau chan cua no.

Lan sau vao nhng day nui xa chung cang ro net.

Nhng vet nay khong the che dau c nh mui ngc nhn tri.

Li ban: Hieu c li day, ta thay dau chan cua trau. Roi ta biet rang, nh nhieu dung cu c che t kim loai, muon van sac tng eu do nga tao ra. Lam sao ta thay c thc va ao neu ta khong phan biet? Khi cha vao c ca, han nhien ta phai tm cho ra con ng.

3. THAY TRAU
(KIEN NGU)

Ta nghe co tieng hot cua chim hoa mi.

Nang am, gio em, lau lach xanh ti doc b song,

 ay trau nao tron c!

Hoa s nao co the ve c cai au ln nay, cap sng to no?

Li ban: Neu ai nghe tieng, co the cam nhan c nguon. Va khi luc can hoa hp, ca a nhap. Vao bat c ni nao ta cung eu nhn thay au con trau! S ket hp nay c nh muoi tan trong nc, nh mau hoa trong thuoc nhuom. Vat du nho be nhat cung khong ri khoi ban nga.

4. BAT C TRAU
(AC NGU)

Sau mot cuoc anh vat vat va ta nam c no.

Tam va sc cua no d doi khong suy suyen.

No vung chay len ong cao ngan may che phu,

Hoac ng sng di vc sau khong co neo vao.

Li ban: No song trong rng a lau, nhng ta bat c no hom nay! S am say canh sac a lam no lac ng. V ham muon co ngon hn, no lang thang phieu bac. Tam cua no con bng bnh va khong chu thuan phuc. Neu muon no nghe li, ta phai dung roi.

5. THUAN HOA TRAU
(MUC NGU)

Roi va day that la can,

Khong th no lai chay can xuong con ng at bui.

c huan luyen tot th no tr nen nhu hoa.

Roi khi c tha, no biet nghe li chu.

Li ban: Mot niem khi th niem khac theo sau. Khi niem au nay sinh t giac ngo, th nhng niem ke tiep la chan thc. Do me muoi ma moi vat tr nen khong thc. Ao tng khong t ngoai canh ma bi chu quan. Hay nam chat day xo mui va khong nen nghi ngai.

6. CI TRAU VE NHA
(K NGU QUI GIA)

Ci trau, ta thong tha quay ve nha

Tieng tieu cua ta reo rac chieu ta

Ngon tay lay nhp, ta hoa ieu khong ngng.

Ai nghe nhac khuc du dng nay xin tau cung ta.

Li ban: Cuoc tranh au a qua; c hay thua eu khong khac. Ta hat bai ca cua tieu phu va thoi ieu ong giao. Ci trau, ta ngam may troi bong benh. Ta i ti du ai co goi giat lai.

7. KHONG CON TRAU
(VONG NGU TON NHAN)

Ci trau, toi ve en nha

Long toi thanh than. Cung the, trau yen ngh.

Chieu buong xuong an hoa dieu vi,

Trong can nha tranh, toi cat roi va day.

Li ban: Phap bat nh. Ta ch tam mn chuyen trau. No cung nh s tng quan gia tho va bay, gia ca va li, gia vang va can, hay trang va lo khoi may. Mot tia sang xuyen suot vo th vo chung.

8. CA TRAU VA KE CHAN EU KHONG
(NHAN NGU CAU VONG)

Roi, day, ngi, va trau - tat ca tan vao KHONG.

Coi tri bao la nen khong ieu g co the e lai dau.

Lam the nao mot bong tuyet co the ton tai trong la hong?

ay la vet chan cua ch To.

Li ban: Nhieu s a qua. Tam khong con chng ngai. Ta khong mong cau coi giac ngo. (Dch gia them: " ... Vo kho, tap, diet ao. Vo tr diec vo ac" ..."Tam vo quai ngai, vo quai ngai co. Vo hu khung bo vien ly ien ao mong tng cu canh Niet Ban"). Ta cung khong tru vao ni khong giac ngo. V ta khong vng mac vao ca hai, mat khong he nhn thay ta. Neu hang van chim cung hoa tren ng ta i, s tan than o cung ch la vo ngha.

9. TR VE NGUON
(PHAN BAN HOAN NGUYEN)

a nhoc lam cong mi quay c ve nguon.

Biet the khi au nen b mu va iec!

An tru trong nha mnh, chang ban tam en sac en khong,

Con song mai troi em em va hoa van o.

Li ban: Ngay t ban au, chan ly a sang to. Qua thien nh, ta quan en sac tng hp tan. Neu ai khong chap vao sac tng th von a t tai. Nc xanh long lanh, nui tham am mau, va ta thay cai ang tao hnh va cai ang tan ra.

10. THONG TAY VAO CH HAY NHAP THE
(NHAP TRIEN THUY THU)

Ngc tran chan at, ta chen vai cung nhan the.

Ao rach bui nh, nhng ta that an hoa.

Ta nao can ma thuat e c song lau;

Ngay luc nay, trc mat ta, hang cay kho song lai.

Li ban: Ben trong canh cong cua ta, ch thanh chang biet ta. Ve ep cua manh vn ta khong ai thay c. Tai sao ngi ta phai i tm dau chan ch To? Ta thong tay vao ch vi bau ru va quay ve vi gay truc. Ta ghe tu quan va pho ch, va bat c ai ta nhn cung thanh giac ngo.

Tran Truc Lam.