PHAÀN A TOÅNG QUAN VEÀ PHAÄT GIAÙO VIEÄT NAM I. PHAÄT GIAÙO DU NHAÄP VAØO VIEÄT NAM 1. Phaät giaùo du nhaäp qua con ñöôøng Hoà Tieâu. 2. Phaät giaùo du nhaäp qua con ñöôøng Ñoàng coû. II. PHAÄT GIAÙO VIEÄT NAM PHAÙT TRIEÅN QUA CAÙC THÔØI ÑAÏI 1. Phaät giaùo Vieät Nam töø theá kyû thöù II ñeán theá kyû thöù V, thôøi kyø du nhaäp vaø hình thaønh Phaät giaùo Vieät Nam. 2. Phaät giaùo Vieät Nam töø theá kyû thöù VI ñeán heát theá kyû thöù IX, thôøi kyø phaùt trieån. 3. Phaät giaùo Vieät Nam trong theá kyû X ñeán heát theá kyû thöù XIII, thôøi kyø cöïc thònh. 4. Phaät giaùo Vieät Nam trong theá kyû XX, thôøi kyø phuïc höng. III. NHÖÕNG THAØNH
QUAÛ CUÛA PHAÄT GIAÙO VIEÄT NAM
Phaàn A TOÅNG QUAN VEÀ PHAÄT GIAÙO VIEÄT NAM I. PHAÄT GIAÙO DU NHAÄP VAØO VIEÄT NAM: Ngaøy nay, caên cöù caùc taøi lieäu (1) vaø caùc laäp luaän khoa hoïc cuûa nhieàu hoïc giaû, giôùi nghieân cöùu haàu heát ñeàu ñoàng yù raèng Ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc truyeàn vaøo Vieät Nam raát sôùm, nhaát laø töø cuoái theá kyû thöù II ñeán ñaàu theá kyû thöù III Taây Lòch qua hai con ñöôøng Hoà Tieâu vaø Ñoàng Coû. 1. Phaät Giaùo du nhaäp qua con ñöôøng Hoà Tieâu: Con ñöôøng Hoà Tieâu (Chemi des epices) töùc laø ñöôøng bieån, xuaát phaùt töø caùc haûi caûng vuøng Nam AÁn roài qua ngaõ Srilanka, Indonesia, Vieät Nam...lôïi duïng ñöôïc luoàng gioù thoåi ñònh kyø vaøo hai laàn moät naêm phuø hôïp vôùi hai muøa möa naéng ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, nhöõng thöông nhaân AÁn ñaõ tôùi caùc vuøng naøy ñeå buoân baùn baèng nhöõng con thuyeàn buoàm. Trong caùc chuyeán ñi vieãn döông naøy, caùc thöông nhaân thöôøng cung thænh moät hay hai vò taêng ñeå caàu nguyeän cho thuûy thuû ñoaøn vaø caùc vò taêng naøy nhôø ñoù maø ñeán truyeàn baù Ñaïo Phaät vaøo caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ. Giao Chaâu tieâu bieåu baáy giôø laø trung taâm Luy Laâu, laø nôi tuï ñieåm nghæ chaân giao löu cuûa caùc thöông thuyeàn. Lòch söû chính thöùc xaùc nhaän naêm 240 tröôùc Taây lòch, Mahoda-con vua A duïc (Asoka) ñaõ ñöa Ñaïo Phaät vaøo Vieät Nam (2). Tö lieäu trong Lónh Nam Chính Quaùi cho bieát moät döõ kieän chöùng toû söï coù maët cuûa Ñaïo Phaät vaøo ñôøi Huøng Vöông thöù 3 (trieàu ñaïi thöù 18 Vua Huøng keå töø tröôùc coâng nguyeân 2879-258). Ñoù laø caâu chuyeän coâng chuùa Tieân Dung, con gaùi vua Huøng Vöông thöù 3 laáy Ñoàng Töû. Chuyeän keå raèng Ñoàng Töû vaø Tieân Dung laäp phoá xaù buoân baùn giao thieäp vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi. Moät hoâm Ñoàng Töû theo moät khaùch buoân ngoaïi quoác ñeán Quyønh Vieân vaø taïi ñaây Ñoàng Töû ñaõ gaëp moät nhaø sö AÁn Ñoä ôû trong moät tuùp leàu. Nhôø ñoù maø Ñoàng Töû vaø Tieân Dung ñaõ bieát ñeán Ñaïo Phaät (3). Qua döõ kieän naøy ta thaáy söï hieän dieän cuûa Phaät Giaùo do caùc taêng só AÁn Ñoä truyeàn vaøo Vieät Nam khaù laâu tröôùc Taây lòch. Moät baøi nghieân cöùu cuûa Ngoâ Ñaêng Lôïi, vieän nghieân cöùu khoa hoïc Haûi Phoøng vieát: "Vuøng Ñoà Sôn maø coù nhaø nghieân cöùu khaúng ñònh chính laø thaønh Neâ Leâ nôi coù baûo thaùp cuûa vua Asoka. Neáu quaû vaäy thì töø theá kyû thöù ba tröôùc Taây lòch, Ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc tröïc tieáp truyeàn vaøo nöôùc ta" (4). Vaø Thieàn Uyeån Taäp Anh cuõng ghi nhaän cuoäc ñaøm luaän giöõa thieàn sö Thoâng Bieän vaø Thaùi Haäu Phuø Thaùnh Linh Nhaân (YÛ Lan) (khi baø hoûi veà nguoàn goác Ñaïo Phaät Vieät Nam vaøo dòp caùc cao taêng trong nöôùc taäp hôïp taïi chuøa Khai Quoác (nay laø chuøa Traán Quoác - Haø Noäi) vaøo ngaøy raèm thaùng 2 naêm 1096) Thoâng Bieän daãn chöùng lôøi phaùp sö Ñaøm Thieân (542-607 TL) ñoái thoaïi vôùi Tuøy Cao Ñeá (?-604 TL): "Moät phöông Giao Chaâu, ñöôøng sang Thieân Truùc, Phaät phaùp luùc môùi tôùi, thì Giang Ñoâng (Trung Hoa) chöa coù, maø Luy Laâu laïi döïng chuøa hôn 20 ngoâi, ñoä taêng hôn 40 ngöôøi, dòch kinh ñöôïc 15 quyeån, vì noù coù tröôùc vaäy, vaøo luùc aáy thì ñaõ coù Khaâu Ñaø La, Ma Ha Kyø Vöïc, Khöông Taêng Hoäi, Chi Cöông Löông, Maâu Baùc taïi ñoù" (5). Ma Ha Kyø vöïc, Khaâu Ñaø La (188 TL) ngöôøi AÁn Ñoä hay Trung AÙ; Maâu Baùc (165-170 TL) ngöôøi Trung Hoa; Khöông Taêng Hoäi (200-247 TL) ngöôøi AÁn Ñoä; Chi Cöông Löông (?-264 TL) ngöôøi xöù Nhuïc Chi, theo söû cheùp ñoù laø caùc vò sö coù maët sôùm nhaát ôû Giao Chaâu vaøo khoaûng theá kyû thöù hai ñeán theá kyû thöù ba. Coù leõ ñaây chæ laø nhöõng vò ñöôïc söû ghi laïi teân tuoåi, kyø thöïc ñaây khoâng phaûi laø phaùi ñoaøn truyeàn baù ñaàu tieân ñeán Vieät Nam, vì töø theá kyû thöù ba tröôùc Taây lòch ñeán theá kyû thöù hai sau Taây Lòch chaén chaéc ñaõ coù nhieàu taêng só ñaët chaân ñeán hoaèng Phaùp taïi Vieät Nam, cho neân Phaùp sö Ñaøm Thieân chæ daãn phaàn giôùi haïn vaø caên cöù vaøo söï coù maët cuûa taùc phaåm Lyù hoaëc Luaän cuûa Maâu Baùc. Qua nhieàu taøi lieäu lòch söû vaø döïa vaøo ñòa lyù, thieân nhieân, cö daân, lòch söû coù theå cho chuùng ta moät keát luaän chaén chaéc raèng Ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc truyeàn tröïc tieáp vaøo Vieät Nam chöù khoâng thoâng qua Trung Hoa baèng con ñöôøng Hoà Tieâu. Tuy nhieân, cuõng coù nhieàu cöù lieäu lòch söû chöùng minh raèng Ñaïo Phaät ñoàng thôøi ñöôïc truyeàn vaøo Vieät Nam qua con ñöôøng Ñoàng Coû. 2. Phaät Giaùo du nhaäp qua con ñöôøng Ñoàng Coû Con ñöôøng Ñoàng Coû (Chemin des Steppes) töùc laø ñöôøng boä coøn goïi laø con ñöôøng tô luïa (6) con ñöôøng naøy noái lieàn Ñoâng Taây, phaùt xuaát töø vuøng Ñoâng Baéc AÁn Ñoä, Assam hoaëc phía Trung AÙ, moät nhaùnh cuûa ñöôøng tô luïa ñi töø Chaâu AÂu qua caùc vuøng thaûo nguyeân vaø vuøng sa maïc ôû Trung AÙ tôùi Laïc Döông baèng phöông tieän laïc ñaø. Cuõng coù theå caùc thöông nhaân vaø taêng só qua vuøng Taây Taïng vaø caùc trieàn soâng Mekong, soâng Hoàng, soâng Ñaø maø vaøo Vieät Nam. Cuoán Lòch söû Phaät Giaùo Vieät Nam (Haø Noäi, 1988) coù noùi roõ: "Caùc thöông nhaân xuaát phaùt töø Trung AÁn coù theå duøng tuyeán ñöôøng boä ngang qua ñeøo Ba Chuøa vaø theo soâng Kanburi maø xuoáng Chaâu Thoå Meânam, baèng tuyeán ñöôøng hieän nay vaãn noái lieàn caûng Moulmein vôùi thaønh phoá Raheng, naèm treân moät nhaùnh cuûa con soâng Meânam (…) chính tuyeán ñöôøng naøy daãn tôùi vuøng Bassak ôû trung löu soâng Mekong, ñòa baøn cuûa vöông quoác Kambijan. Vöông quoác naøy coù theå laø do nhöõng di daân AÁn Ñoä thaønh laäp tröôùc coâng nguyeân. Raát coù theå caùc taêng só AÁn Ñoä vaøo ñaàu coâng nguyeân ñaõ theo con ñöôøng naøy maø ñeán ñaát Laøo, roài töø ñaây vöôït Tröôøng Sôn sang Thanh Hoùa hay Ngheä An". Nhöõng döõ kieän veà con ñöôøng Hoà Tieâu vaø con ñöôøng Ñoàng Coû coù lieân quan ñeán söï giao löu cuûa Vieät Nam tuy chöa nhieàu chöùng minh coù nhöõng chöùng tích maø lòch söû coøn ñeå laïi, duø lòch söû truyeàn mieäng hay thaønh vaên, theo lòch söû Phaät Giaùo Vieät Nam thì vaøo theá kyû thöù II tröôùc Taây lòch, vua AÁn Ñoä Asoka sau cuoäc ñaïi hoäi keát taäp kinh ñieån laàn thöù ba, vua vaø tröôûng laõo Tissa Moggaliputta ñaõ gôûi nhieàu phaùi ñoaøn Nhö Lai söù giaû leân ñöôøng truyeàn baù chaùnh phaùp cho caùc nöôùc thuoäc vuøng vieãn ñoâng, trong ñoù coù ñoaøn cuûa hai vò cao taêng laø Uttara vaø Sona ñöôïc phaùi ñeán Suvana -Bhumi, xöù Kim Ñòa. Tuy coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà vuøng Kim Ñòa nhöng yù kieán trong quyeån lòch söû Phaät Giaùo Theá Giôùi (7) thì cho raèng vuøng Kim Ñòa naøy laø baùn ñaûo Ñoâng Döông töø Mieán Ñieän keùo daøi ñeán Vieät Nam. Vaán ñeà naøy ñöôïc saùch Lòch Söû Phaät Giaùo Vieät Nam (sññ) vieát: "söû lieäu Phaät Giaùo Mieán Ñieän cheùp raèng hai vò cao taêng ñoù (Uttara vaø Sona) ñaõ ñeán Mieán Ñieän truyeàn giaùo nhöng söû lieäu Phaät Giaùo taïi Thaùi Lan cuõng ghi laø hai cao taêng Uttara vaø Sona coù ñeán Thaùi Lan truyeàn giaùo. Coù hoïc giaû döïa vaøo moät taøi lieäu Trung Hoa noùi raèng ôû Giao Chaâu taïi thaønh Neâ Leâ, coù baûo thaùp cuûa vua Asoka, vaø hoïc giaû ñoù xaùc ñònh thaønh Neâ Leâ chính laø Ñoà Sôn hieän nay (caùch Haûi Phoøng khoaûng 12km)". Noùi chung caên cöù theo caùc tö lieäu treân thì chuùng ta coù theå khaúng ñònh raèng Phaät Giaùo truyeàn vaøo Vieät Nam khoaûng ñaàu kyû nguyeân Taây lòch baèng nhöõng phöông tieän hoøa bình vaø vì theá khoâng moät gioït maùu naøo ñaõ chaûy, khoâng moät gioït leä naøo rôi vì söï truyeàn baù Ñaïo Phaät vaøo Vieät Nam. II. PHAÄT GIAÙO VIEÄT NAM PHAÙT TRIEÅN QUA CAÙC THÔØI ÑAÏI: 1. Phaät Giaùo Vieät Nam töø theá kyû thöù II ñeán heát theá kyû thöù V, thôøi kyø du nhaäp vaø hình thaønh Phaät Giaùo Vieät Nam: Khoâng bao laâu khi Phaät Giaùo ñöôïc truyeàn vaøo ñaát Vieät, nhôø söï noå löïc hoaït ñoäng truyeàn giaùo cuûa caùc taêng só AÁn Ñoä, taïi Luy Laâu, thuû phuû cuûa Giao Chæ luùc baáy giôø ñaõ trôû thaønh moät trung taâm Phaät Giaùo lôùn nhaát trong vuøng. Taïi ñaây, vôùi nhöõng sinh hoaït hoaèng phaùp cuûa ngaøi Khaâu Ñaø La (ngöôøi AÁn Ñoä ñeán Luy Laâu khoaûng naêm 168-169) ñaõ xuaát hieän moät moâ hình Phaät Giaùo Vieät Nam hoùa ñaàu tieân qua hình töôïng Thaïch Quang Phaät vaø Man Nöông Phaät Maãu (hình töôïng Phaät Nöõ). Moät chöùng lieäu lòch söû quan troïng khaúng ñònh Phaät Giaùo Vieät Nam ñaõ baét reã sôùm ôû Giao Chaâu laø söï vieäc ngaøi Maâu Baùc (sinh cuoái theá kyû thöù II) theo meï töø Trung Quoác sang Giao Chaâu khi ngaøi coøn raát treû, roài lôùn leân, taïi ñaây ngaøi ñaõ vieát baøi "Lyù hoaëc Luaän" vaø dòch moät soá kinh saùch, chöùng toû ngaøi ñaõ hoïc Phaät giaùo taïi Giao Chaâu vaø nhö theá Phaät Giaùo Giao Chaâu ñaõ phaùt trieån khaù maïnh, ít nhaát laø vaøo nöõa ñaàu theá kyû thöù III Taây Lòch. Sang theá kyû thöù III, coù ba nhaø truyeàn giaùo nöôùc ngoaøi ñeán hoaèng Phaùp taïi Giao Chaâu laø caùc ngaøi Khöông Taêng Hoäi (goác ngöôøi Sogdiane, Khöông Cö); ngaøi Chi Cöông Löông Tieáp (ngöôøi xöù Nhuïc Chi) vaø ngaøi Ma Ha Kyø Vöïc (ngöôøi AÁn Ñoä). Ñeán theá kyû thöù V, coù hai thieàn sö xuaát hieän, laø Ñaït Ma Ñeà Baø (Oharmadeva,) vaø Hueä Thaéng (ngöôøi Vieät). Thieàn sö Ñaït Ma Ñeà Baø laø ngöôøi AÁn Ñoä ñeán Giao Chaâu vaøo giöõa theá kyû thöù V ñeå giaûng daïy veà phöông phaùp thieàn hoïc. Thieàn sö Hueä Thaéng laø ngöôøi ñòa phöông laø moät trong nhöõng hoïc troø cuûa oâng. Cuõng do ñöôïc truyeàn baù tröïc tieáp töø AÁn Ñoä vaøo Vieät Nam ngay töø ñaàu kyû nguyeân Taây lòch, neân danh xöng Buddha (Baäc Giaùc Ngoä) tieáng Phaïn ñaõ ñöôïc phieân aâm tröïc tieáp sang tieáng Vieät laø Buït (Trung Hoa dòch laø Phaät). Ñieàu naøy truøng hôïp vôùi danh töø Buït ñöôïc xuaát hieän trong nhieàu truyeän coå tích Vieät Nam. Theo töø ñieån Phaät hoïc Vieät Nam, (Minh Chaâu vaø Minh Chi, Haø Noäi 1991) coù ghi: "Tieáng Buït phoå bieán hôn trong vaên hoïc daân gian vaø laø daáu hieäu chöùng toû Ñaïo Phaät truyeàn vaøo nöôùc ta sôùm laém". Phaät Giaùo ôû Giao Chaâu luùc aáy mang maøu saéc Nam phöông, nhöng trong con maét cuûa neàn vaên minh noâng nghieäp, ngöôøi Vieät Nam laïi hình dung Ñöùc Phaät nhö laø moät vò thaàn toaøn naêng coù maët ôû khaép nôi, saün saøng xuaát hieän ñeå cöùu ñoä moïi ngöôøi. 2. Phaät giaùo Vieät Nam töø theá kyû thöù VI ñeán heát theá kyû thöù IX, thôøi kyø phaùt trieån: Böôùc sang thôøi kyø naøy, Phaät töû Vieät Nam laïi tieáp nhaän theâm nhöõng ñoaøn truyeàn giaùo cuûa Trung Quoác. Khoâng bao laâu sau ñoù, Phaät Giaùo Baéc phöông (Trung Quoác) ñaõ chieám öu theá vaø ñaõ thay ñoåi choå ñöùng cuûa Phaät Giaùo Nam Truyeàn voán coù töø tröôùc. Töø Buddha ñöôïc dòch thaønh chöõ Phaät, vaø töø ñaây Phaät daàn daàn thay theá cho chöõ Buït vaø chöõ Buït chæ coøn giôùi haïn trong ca dao, tuïc ngöõ, truyeän coå tích maø thoâi. Trong thôøi gian naøy, töø Trung Hoa coù ba toâng phaùi ñöôïc truyeàn vaøo Vieät Nam, ñoù laø Thieàn Toâng, Tònh Ñoä Toâng vaø Maät Toâng. a. Thieàn Toâng : Laø toâng phaùi hay ñuùng hôn laø moät phaùp moân tu taäp coù töø thôøi Ñöùc Phaät Thích Ca taïi AÁn Ñoä (trong hoäi Linh Sôn) roài truyeàn xuoáng cho Toân giaû Ca Dieáp, laàn löôït cho ñeán Toå thöù 28 AÁn Ñoä laø Boà Ñeà Ñaït Ma (Bodhidharma). Ñeán naêm 520 Toå Boà Ñeà Ñaït Ma, voán laø thaùi töû thöù ba cuûa vua Kancipura, Nam AÁn, vaâng theo lôøi thaày laø Baùt Nhaõ Ña La (Prajnatara), Boà Ñeà Ñaït Ma ñeán Trung Hoa ñeå hoaèng döông Phaät phaùp. Taïi nôi aây, Thieàn Toâng ñaõ ñöôïc hình thaønh vaø nhanh choùng höng thònh. Thieàn hay coøn goïi
laø tónh löï, chuû tröông taäp
trung trí tueä ñeå tìm ra chaân lyù.
Tu theo phaùp moân naøy ñoøi hoûi
haønh giaû phaûi coù nhieàu coâng
phu vaø khaû naêng trí tueä, do vaäy
chæ phoå bieán ôû taàng lôùp
trí thöùc vaø giai caáp thöôïng
löu, vaø cuõng chính nhôø hoï
ghi cheùp laïi maø chuùng ta ngaøy nay
môùi bieát ñöôïc lòch
söû Thieàn Toâng ôû Vieät Nam.
Khaùc vôùi Thieàn Toâng, Tònh Ñoä Toâng chuû tröông phaûi döïa vaøo tha löïc töùc söï giuùp ñôõ töø beân ngoaøi. Thaät ra, Thieàn hay Tònh Ñoä cuõng chæ laø nhöõng phaùp moân tu taäp thích hôïp cho nhieàu ñoái töôïng khaùc nhau do Ñöùc Phaät truyeàn giaùo ra. Chính Ñöùc Phaät Thích Ca ñaõ nhôø vaøo töï löïc cuûa mình ñeå ñeán giaùc ngoä thì caàn phaûi giuùp ñôõ hoï, söï trôï löïc hay tha löïc naøy raát quan troïng. Ñieàu naøy gôïi cho tín ñoà lieân töôûng ñeán moät coõi Nieát Baøn cuï theå ñoù laø coõi Tònh Ñoä hay theá giôùi Cöïc Laïc do Ñöùc Phaät A Di Ñaø laøm giaùo chuû. Söï giuùp ñôõ ñoù coøn cho thaáy baûn thaân cuûa ngöôøi tín ñoà caàn thöôøng xuyeân ñi chuøa daâng höông, cuùng döôøng, boá thí, laøm nhöõng ñieàu thieän, traùnh caùc ñieàu aùc vaø thöôøng xuyeân nieäm danh hieäu Ñöùc Phaät A Di Ñaø ñeå ñaït ñeán nhaát taâm baát loaïn vaø muoán ñaït ñeán choã nhaát taâm baát loaïn naøy, haønh giaû trong luùc nieäm Phaät phaûi hình dung, quaùn töôûng veà theá giôùi cöïc laïc ñeå taâm mình höôùng tôùi. Nhôø caùch thöùc tu taäp ñôn giaûn nhö vaäy neân Tònh Ñoä Toâng laø toâng phaùi phoå bieán khaép ñaát nöôùc Vieät Nam. Ñaâu ñaâu ta cuõng gaëp ngöôøi daân tuïng Kinh A Di Ñaø vaø nieäm danh hieäu cuûa Ñöùc Phaät A Di Ñaø. Töôïng Phaät A Di Ñaø cuõng thuoäc loaïi töôïng Phaät laâu ñôøi vaø phoå bieán ôû Vieät Nam. Ñieån hình laø pho töôïng Phaät A Di Ñaø baèng ñaù, cao gaàn 2m,thôø taïi chuøa Phaät Tích, huyeän Tieân Du, Tænh Baéc Ninh, ñöôïc taïo taùc döôùi trieàu Lyù Thaùnh Toâng naêm 1057. Ñaây laø moät baèng chöùng ñaùnh daáu söï aûnh höôûng Tònh Ñoä Toâng ñaàu tieân ôû Vieät Nam. c. Maät toâng: Laø moät toâng phaùi chuû tröông söû duïng hình aûnh cuï theå vaø nhöõng maät ngöõ, maät chuù ñeå khai môû trí tueä giaùc ngoä. Töông truyeàn Maät Toâng do Phaät Ñaïi Nhaät chuû xöôùng vaø coù hai boä kinh chính laø Kinh Ñaïi Nhaät vaø Kinh Kim Cöông. Maät toâng truyeàn vaøo Vieät Nam khoâng coøn ñoäc laäp nhö moät toâng phaùi rieâng maø nhanh choùng hoøa vaøo tín ngöôõng daân gian, pha troän vôùi caùc truyeàn thoáng nhö chaån teá, caàu ñoàng, duøng phaùp thuaät, yeám buøa trò taø ma vaø trò beänh. Maät toâng khoâng coù daáu hieäu phaùt trieån roõ raøng ôû Vieät Nam, chæ tuyø thuoäc vaøo söï thoï trì cuûa töøng chuøa vaø cuûa moãi caù nhaân coù cô duyeân ñeán vôùi toâng phaùi naøy. 3. Phaät Giaùo Vieät Nam töø theá kyû thöù X ñeán heát theá kyû thöù XIII, thôøi kyø cöïc thònh Ñeán theá kyû thöù X thì Vieät Nam ñaõ traûi qua 1000 naêm Baéc thuoäc. Nhö ta ñaõ thaáy, Phaät Giaùo Vieät Nam cuûa theá kyû thöù V chæ coøn ghi laïi hai thieàn sö laø Ñaït Ma Ñeà Baø vaø Hueä Thaéng. Theá kyû thöù VI ghi laïi hai thieàn sö Vieät Nam: Quaùn Duyeân vaø Phaùp Thieàn. Chính trong theá kyû naøy maø thieàn sö Tyø Ni Ña Löu Chi ñeán Vieät Nam. Ba theá kyû tieáp theo, theá kyû VII, VIII vaø IX laø ba theá kyû thuoäc nhaø Ñöôøng cai trò, ñeán theá kyû thöù X thì Vieät Nam môùi baét ñaàu giaønh ñöôïc quyeàn töï chuû. Chính trong theá kyû naøy Ñaïo Phaät môùi thöïc söï höng thònh vaø coù nhöõng ñoùng goùp tích cöïc cho ñaát nöôùc. Naêm 971 vua Ñinh Tieân Hoaøng ñònh giai caáp cho taêng só vaø ban chöùc taêng thoáng cho Thieàn sö Ngoâ Chaân Löu thuoäc thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng, vaø ngaøi Khuoâng Vieät Thaùi Sö, chính thöùc tieáp nhaän Phaät Giaùo laøm nguyeân taéc chæ ñaïo taâm linh cho chính söï. Cuõng chính trong theá kyû naøy vua Leâ Ñaïi Haønh ñaõ môøi thieàn sö Phaùp Thuaän vaø thieàn sö Vaïn Haïnh cuûa thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi laøm coá vaán chính söï. Caùc thieàn sö Khuoâng Vieät, Phaùp Thuaän vaø Vaïn Haïnh cuõng ñaõ tieáp tuïc trôï giuùp vua Lyù Thaùi Toå trong theá kyû keá tieáp. Phaät Giaùo Vieät Nam trong thôøi kyø naøy phaùt trieån tôùi möùc toaøn veïn vaø cöïc thònh. Do aûnh höôûng tö tuôûng cuûa vua Traàn Nhaân Toâng vaø Tueä Trung Thöôïng Só ñaàu theá kyû thöù VIII, ba thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, Voâ Ngoân Thoâng vaø Thaûo Ñöôøng saùt nhaäp taïo thaønh moät vaø ñöa tôùi söï phaùt trieån cuûa thieàn phaùi Truùc Laâm laø thieàn phaùi duy nhaát döôùi ñôøi Traàn. Vì vaäy ñôøi Traàn coù theå goïi laø thôøi ñaïi thoáng nhaát cuûa Phaät Giaùo caùc heä phaùi tröôùc ñoù. Taêng só ñôøi Traàn khoâng tröïc tieáp ñoùng goùp vaøo söï nghieäp chính trò nhö caùc thieàn sö ñôøi Lyù, nhöng Phaät Giaùo laø moät yeáu toá quan troïng ñeå lieân keát nhaân taâm. Tinh thaàn Phaät Giaùo ñaõ kieán cho caùc nhaø chính trò ñôøi Traàn aùp duïng nhöõng chính saùch bình daân, thaân daân vaø daân chuû. Phaät Giaùo trong ñôøi Traàn laø quoác giaùo, moïi ngöôøi daân trong xaõ hoäi ñieàu höôùng veà Phaät Giaùo. Nhaø nho Leâ Quaùt, hoïc troø Chu Vaên An, ñaõ laáy laøm töùc giaän vì thaáy toaøn daân theo Phaät : "Phaät chæ laáy ñieàu hoïa phuùc maø ñoäng loøng ngöôøi, sao maø saâu sa vaø beàn chaéc ñeán nhö vaäy? Treân töø Vöông Coâng, döôùi ñeán thöù daân, heã laøm vieäc gì thuoäc veà vieäc Phaät, thì heát caû gia taøi cuõng khoâng tieác. Neáu hoâm nay ñem tieàn ñeå laøm chuøa xaây thaùp thì hôùn hôû, vui veû, nhö trong tay ñaõ caàm ñöôïc bieân lai ñeå ngaøy sau ñi nhaän soá tieàn traû baùo laïi. Cho neân trong kinh thaønh ngoaøi ñeán Chaâu Phuû, ñöôøng cuøng ngoõ heûm, chaúng khieán ñaõ theo, chaúng theà maø tin, heã choå naøo coù nhaø thì coù chuøa Phaät; boû ñi thì laøm laïi, hö ñi thì söûa laïi" (8). Coù raát nhieàu chuøa thaùp qui moâ to lôùn hoaëc kieán truùc ñoäc ñaùo ñaõ ñöôïc xaây döïng trong thôøi Lyù Traàn nhö chuøa Phaät Tích, chuøa Ñaïi Laõm, chuøa Linh Xöùng, chuøa Moät Coät, chuøa Phoå Minh. Khaâm phuïc tröôùc nhöõng thaønh töïu vaên hoùa cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam thôøi Lyù Traàn maø saùch vôõ Trung Hoa truyeàn tuïng nhieàu veà 4 coâng trình ngheä thuaät lôùn maø hoï goïi laø An Nam Töù Ñaïi Khí (9). Ñoù laø: Töôïng Phaät Chuøa Quyønh Laâm: chuøa Quyønh Laâm ôû Ñoâng Trieàu (Quaûng Ninh) ñöôïc xaây döïng vaøo khoaûng theá kyû XI, coù pho töôïng Di Laëc baèng ñoàng maø theo vaên bia maø nay vaãn coøn giöõ ñöôïc trong chuøa thì töôïng cao 6 tröôïng (1 tröôïng baèng khoaûng 4m) ñaët trong moät toøa Phaät ñieän cao 7 tröôïng. Ñöùng töø beán ñoø Ñoâng Trieàu, caùch xa 10 daëm vaãn coøn trong thaáy noùc chaùnh ñieän. Thaùp Baûo Thieân: goàm 12 taàng, cao 20 tröôïng do vua Lyù Thaùnh Toâng cho xaây döïng vaøo naêm 1057 treân khuoân vieân chuøa Suøng Khaùnh ôû phía Taây Hoà Luïc Thuûy (töùc Hoà Göôm Haø Noäi ngaøy nay) baèng ñaù vaø gaïch, rieâng taàng thöù 12 ñuùc baèng ñoàng. Ñaây laø ñeä nhaát danh thaéng ñeá ñoâ moät thôøi. Ñeán naêm 1414 thaùp bò quaân Vöông Thoâng taøn phaù, neàn thaùp coøn laïi to nhö quaû ñoài, coù thôøi duøng laøm nôi hoïp chôï; ñeán naêm 1791 dôõ ra laáy gaïch xaây thaønh coøn thaáy 4 pho töôïng Kim Cöông traán giöõ 4 cöûa vaø nhieàu töôïng chim thuù khaùc. Thôøi Phaùp bò phaù huyû hoaøn toaøn ñeå xaây döïng nhaø thôø lôùn treân maûnh ñaát aáy. Chuoâng Quy Ñieàn: Naêm 1101, vua Lyù Nhaân Toâng cho xuaát haøng vaïn caân ñoàng ñeå ñuùc quaû chuoâng naøy vaø döï ñònh treo noù taïi khuoân vieân chuøa Dieân Höïu (10) trong laàu chuoâng baèng ñaù xanh cao 8 tröôïng. Nhöng chuoâng ñuùc xong to quaù (ñöôøng kính 1,5 tröôïng (khoaûng 6m) cao 3 tröôïng (khoaûng 12 m), naëng ñeán vaøi vaïn caân) khoâng treo noåi leân ñaønh ñeå ôû ngoaøi ruoäng. Vaïc Phoå Minh: ñuùc baèng ñoàng vaøo thôøi vua Traàn Nhaân Toâng (1279-1293) ñaët taïi chuøa Phoå Minh (laøng Töùc Maëc, Nam Haø). Vaïc saâu 6 thöôùc, roäng 10 thöôùc naëng treân 7 taán (11). Vaïc to tôùi möùc coù theå naáu ñöôïc caû moät con boø moäng, treû con coù theå chaïy noâ ñuøa treân thaønh mieäng vaïc. Ñeán nay vaãn coøn 3 truï ñaù keâ chaân vaïc tröôùc saân chuøa Phoå Minh. 4. Phaät Giaùo Vieät Nam trong theá kyû XX, thôøi kyø phuïc höng: Phaät Giaùo Vieät Nam ñaõ traûi qua thôøi cöïc thònh nhaát döôùi hai trieàu ñaïi Lyù Traàn, sang ñeán ñôøi Haäu Leâ roài Nguyeãn Trieàu thì Phaät Giaùo phaûi nhöôøng böôùc cho Nho giaùo, luùc aáy ñang chieám vai troø ñoäc toân. Trieàu ñaïi nhaø Nguyeãn truyeàn ñeán ñôøi vua Töï Ñöùc thì maát chuû quyeàn, nöôùc ta rôi vaøo voøng ñoâ hoä cuûa Phaùp. Phaät Giaùo Vieät Nam voán ñaõ suy vi nay laïi ñieâu taøn hôn. Trong boái caûnh ñoù, Ky Toâ giaùo ñaõ du nhaäp vaøo Vieät Nam vaø daân toäc Vieät Nam laïi tieáp nhaän theâm moät toân giaùo môùi cuûa phöông Taây. Tuy tinh thaàn khai phoùng dung hôïp cuûa Phaät Giaùo suoát maáy theá kyû qua khoâng coøn ñöôïc theå hieän trong chính saùch quoác gia, vaên hoùa vaø xaõ hoäi vaøo theá kyû XX nhöng Phaät Giaùo vaãn laø toân giaùo chính cuûa daân toäc, ñoùng vai troø hoøa giaûi giöõa caùc theá löïc tranh chaáp, goùp phaàn xaây döïng tinh thaàn daân toäc, baûo veä neàn ñoäc laäp cuûa quoác gia. Vaøo khoaûng nhöõng naêm 1920-1930, trong khoâng khí töng böøng cuûa phong traøo chaán höng Phaät Giaùo treân theá giôùi, ñaët bieät ôû Nhaät Baûn, Trung Hoa, AÁn Ñoä vaø Mieán Ñieän, moät soá taêng só vaø cö só ñaõ phaùt ñoäng phong traøo chaán höng Phaät Giaùo taïi Vieät Nam, töø ñoù ñöa ñeán söï thaønh laäp Toång Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam taïi mieàn Baéc vaøo naêm 1934 ñaët truï sôû taïi chuøa Quaùn Söù, vaø xuaát baûn taïp chí Ñuoác Tueä. ÔÛ mieàn Trung, Hoäi An Nam Phaät Hoïc cuõng ra maét taïi chuøa Töø Ñaøm vaø cho xuaát baûn taïp chí Vieân AÂm vaøo 1934, ñaët bieät hoäi ñaõ môû caùc Phaät Hoïc Vieän cho taêng chuùng tu hoïc nhö phaät hoïc ñöôøng Baùo Quoác vaø Kim Sôn, Truùc Laâm vaø Taây Thieân. ÔÛ Bình Ñònh coù hoäi Phaät Hoïc Bình Ñònh, ôû Ñaø Naüng coù hoäi Phaät Hoïc Ñaø Thanh, ra taïp chí Tam Baûo. Taïi mieàn Nam, naêm 1920, Hoäi Luïc Hoøa ñöôïc thaønh laäp ñeå ñoaøn keát vaø vaän ñoäng phong traøo chaán höng Phaät Giaùo. Hoäi nghieân cöùu Phaät Hoïc Nam Kyø ra ñôøi, ñaët truï sôû taïi chuøa Linh Sôn; xuaát baûn taïp chí Töø Bi AÂm (1932). Naêm 1933 Lieân Ñoaøn Hoïc Xaõ ra ñôøi. Naêm 1034, hoäi Phaät Hoïc Löôõng Xuyeân ra ñôøi, xuaát baûn taïp chí Du Taân Phaät hoïc vaø môû Phaät Hoïc ñöôøng Löôõng Xuyeân. Nhôø phong traøo chaán höng Phaät Giaùo naøy maø ñoäi nguõ taêng ni ñöôïc ñaøo taïo qua nhieàu tröôøng lôùp vaø phaùt trieån nhieàu ôû caùc tænh. Chuøa chieàn ñöôïc xaây döïng khaép nôi, nhaát laø heä thoáng chuøa phaät hoïc ôû caùc thaønh thò. Nhieàu ngoâi chuøa ôû laøng xaõ ñöôïc truøng tu vaø coù chö taêng ni truï trì. Beân caïnh ñoù, trong thôøi kyø naøy, coù nhieàu heä phaùi, toân phaùi phaät giaùo ra ñôøi, nhö giaùo phaùi Khaát Só Vieät Nam, Thieân Thai Giaùo Quaùn Toâng, Phaät Giaùo Hoa Toâng ..Moät yeâu caàu thoáng nhaát Phaät Giaùo ñöôïc ñaët ta taïi Hueá, ñöa ñeán vieäc thaønh laäp Toång Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam ñaët truï sôû taïi chuøa Töø Ñaøm Hueá, hoäi chuû laø Hoøa thöôïng Thích Tònh Khieát, ñaây laø moät toå chöùc thoáng nhaát Phaät Giaùo ba mieàn Nam, Trung, Baéc, ñoàng thôøi vaïch ra moät con ñöôøng daân toäc nhaân baûn, höôùng daãn böôùc ñi Phaät Giaùo vaøo moâi tröôøng tö töôûng vaø vaên hoùa, tieáp tuïc xaây döïng con ngöôøi vaø xaõ hoäi Vieät Nam. Ñieåm ñaëc saéc cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam trong theá kyû XX laø söï keát hôïp cuûa hai giaùo phaùi Nam Toâng vaø Baéc Toâng vaøo naêm 1964 ñeå thaønh laäp Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam Thoáng Nhaát. Giaùo Hoäi naøy hoaït ñoäng cho ñeán naêm 1981 thì ngöng hoaït ñoäng trong nöôùc, nhöng coù vaên phoøng hai Vieän Hoùa Ñaïo ñaët taïi tieåu bang California, Hoa Kyø, hoaït ñoäng raát maïnh. Ñeán thaùng möôøi moät naêm moät nghìn chín traêm taùm moát, sau saùu naêm ñaát nöôùc thay ñoåi theå cheá, moät hoäi nghò vôùi 165 ñaïi bieåu cuûa chín toå chöùc giaùo hoäi heä phaùi caû nöôùc ñaõ hoïp taïi chuøa Quaùn Söù Haø Noäi ñöa ñeán vieäc thaønh laäp Giaùo Hoäi Phaät giaùo Vieät Nam. Hoøa thöôïng Thích Ñöùc Nhuaän laøm phaùp Chuû Hoäi Ñoàng Chöùng Minh Trung Öông, Hoøa Thöôïng Thích Trí Thuû laøm chuû tòch Hoäi Ñoàng Trò Söï Trung Öông. Giaùo hoäi ñaët vaên phoøng I taïi chuøa Quaùn Söù Haø Noäi, vaên phoûng II taïi chuøa Xaù Lôïi (12) thaønh phoá Hoà Chí Minh. III. THOÁNG KEÂ MOÄT SOÁ THAØNH QUAÛ CUÛA PHAÄT GIAÙO VIEÄT NAM: Töø khi du nhaäp cho ñeán nay, Phaät Giaùo Vieät Nam ñaõ traûi qua bao thaêng traàm, luùc thònh luùc suy, coù luùc thoáng nhaát, coù luùc phaân taùn, do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau, töø ñaây Phaät Giaùo Vieät Nam ñaõ ñöôïc thoáng nhaát töø Baéc chí Nam. Caùc heä phaùi phaät giaùo vaãn ñöôïc baûo löu, neùt ñaëc tröng trong phaùp moân tu haønh vaãn ñöôïc toân troïng, heä thoáng chuøa chieàn, taêng ni ñaõ ñöôïc thoáng keâ, quaûn lyù thoáng nhaát. Theo soá thoáng keâ ñöôïc coâng boá trong hoäi nghò thöôøng nieân cuûa Giaùo Hoäi Phaät giaùo Vieät Nam (13) thì soá töï vieän Phaät Giaùo vaø soá taêng ni maø giaùo hoäi ñaõ thoáng keâ ñöôïc (14) laø 14.303 ngoâi töï vieän, trong ñoù goàm 13.312 töï vieän Baéc toâng, 469 töï vieän Nam toâng nguyeân thuûy vaø Khmer, 142 tònh xaù khaát só, 95 tònh thaát vaø 185 nieäm Phaät ñöôøng. Veà taêng ni thì coù 26.268 vò, coù ba Hoïc Vieän Phaät Giaùo, moät Tröôøng cao ñaúng chuyeân khoa phaät hoïc, 30 tröôøng cô baûn phaät hoïc, moät Tröôøng ñaøo taïo ñoäi nguõ giaûng vieân hoaèng phaùp. Ngoaøi ra giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam ñaõ thaønh laäp ñöôïc Vieän Nghieân Cöùu Phaät Hoïc taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø phaân vieän nghieân cöùu taïi thuû ñoâ Haø Noäi. Vaø ñaëc bieät laø hoäi ñoàng phieân dòch vaø aán haønh Ñaïi Taïng Kinh Vieät Nam cuõng ñaõ ñöôïc thaønh laäp, tính ñeán nay hoäi ñoàng ñaõ phieân dòch aán haønh 30 taäp kinh ñöôïc dòch töø chöõ Haùn vaø chöõ Pali, ñaây laø moät thaønh quaû ñaùng keå cuûa Phaät giaùo Vieät Nam. Vì ñaây laø laàn ñaàu trong lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam ngöôøi Phaät töû trong xöù sôû naøy coù ñöôïc moät boä ñaïi taïng kinh baèng tieáng Vieät. |